نوع فایل: word
قابل ویرایش 457 صفحه
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ( M.A )
گرایش دوران تاریخی
چکیده:
امپراتوری اورارتو، بعنوان یکی از مطرح ترین دولت های آغاز هزاره اول قبل از میلاد در حالی در شرق سرزمین آناتولی ظهور نموده و رشد کرد. که این بخش از خاورمیانه از هزاره دوم ق.م. با حضور اقوام فعال و پرتحرکی آبستن نوزایی های فرهنگی بسیاری بود. در این میان دولت اورارتو با گسترش نظامی خود به سرزمینهای همجوار خصوصا قفقاز جنوبی و شمالغرب ایران، و در پی آن با گسترش فرهنگی فصل جدیدی را آغاز نمود. در این بین صنعتگران فلزکار اورارتو بیشترین نقش را داشته اند، چرا که بنظر می رسد عمده ترین دلیل حرکت نظامی اورارتوها به سمت سرزمینهای شمالغرب ایران دستیابی به معادن کانسارهای فلزی بوده است. از همین رو است که امروزه شاهد هستیم این دولت در دوران کوتاه مدت حضور خود در این منطقه آثار مادی متنوع و چشمگیری اعم از آثار هنری و صنعتی فلزی برجای گذاشته است و در این بین تاثیر و تاثرات متقابل فلزکاران اورارتویی با همتایان بومی منطقه قابل تامل می باشد. این قبیل تاثیر و تاثرات به حدی بوده است که برخی از اشیا تقلید شده از هنر اورارتوها در دوران بعد گاهی بعنوان یافته های اورارتویی مورد شناسایی واقع شده اند. و در برخی موارد تعدادی از محوطه های خارج از محدوده جغرافیای سیاسی اورارتو به دلیل نفوذ فرهنگی - و نه حضور مستقیم فرهنگی - بعنوان بخشی از سرزمین تحت سلطه اورارتوها مورد شناسایی قرار می گیرند.
در زمینه مقوله باستان فلز شناسی آثار و یافته های فلزی اورارتویی نیز آنچه که حائز اهمیت است، تاثیر پذیری هنرمندان فلزکار اورارتویی از تکنیک ها و عناصر تزئینی فلزکاران دوران پیشین و معاصر خود می باشد. ضمن اینکه صنعتگران اورارتویی با مهارت یافتن در زمینه شناسایی و استخراج معادن و استحصال، ذوب و ریخته گری فلزات گوناگون سرآمد اقوام باستانی منطقه گردیدند و این امر در تولیدات آثار مفرغی آنان بمراتب بیشتر مشهود است.
کلید واژه: اورارتو، شمالغرب ایران، هنر فلزکاری، باستان فلزشناسی.
مقدمه :
آغاز هزاره اول قبل از میلاد در تاریخ و باستانشناسی خاورمیانه نقطه عطفی می باشد که در آن شاهد تحول و جهش فرهنگی، هنری و صنعتی اقوام ساکن در منطقه می باشیم. در این دوران بشر با دستیابی به فن استحصال و تولید فراورده های آهنی هرچند در مقیاس محدود شتابان به سمت جهش صنعتی گام بر می دارد، که تحولات سیاسی و فرهنگی گسترده ای را بعنوان تبعات خود در پی دارد. در چنین برهه ای امپراتوری اورارتو در سرزمینی غنی از لحاظ خاک حاصلخیز، منابع آبی و معادن فلزی یعنی شرق آناتولی ظهور می نماید. و با سرعتی چشمگیر رشد نموده و در عرصه های مختلف هنری و صنعتی به تعالی می رسد که هنرفلزکاری این تمدن بهترین شاهد این مدعاست.
از اینرو در تحقیق حاضر سعی گردیده تا ضمن مطالعه همه جانبه و گسترده کلیه عوامل محیطی – سرزمینی و تاریخی پیرامون این امپراتوری، به تشریح موقعیت جغرافیایی و سرزمینی اورارتو پرداخته شود و اوضاع تحولات سیاسی و تاریخی پیشین و معاصر آن مورد بررسی قرار گیرد و در ادامه با پرداختن به مباحث باستان فلزشناسی در این دوران، حلقه های زنجیره مطالعه همه جانبه عوامل و عناصر موثر تمدنی و تاریخی اورارتوها کامل و یکپارچه گردد. و نهایتا با پشتوانه همین زنجیره مطالعاتی است که در گامهای بعدی آثار و یافته های فلزی این تمدن که در سرزمین شمالغرب ایران بدست آمده اند مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته اند.
آنچه که همواره در روند مطالعه و نگارش تحقیق حاضر مد نظر قرارگرفته ایجاد روند منطقی در پیوستگی بخشهای مختلف تحقیق بوده است. از همین رو کلیه فصول تحقیق و زیرمجموعه های آنها صرفا با یک هدف یعنی نیل به پردازش صحیح باستان فلزشناسی آثار اورارتویی تدوین گردیده اند. بدین ترتیب تحقیق حاضر در شش فصل ارائه گردیده است:
- در فصل اول به بیان کلیات، خصوصا سوالات مطروحه و فرضیه ها پرداخته شده است.
- در فصل دوم با بیان جغرافیای زیستی قلمرو اورارتو عوامل محیطی موثر مورد بررسی قرار گرفته و نهایتا معادن کانسار های فلزی موجود در سرزمین اورارتو در قالب نتیجه گیری حاصل از پرداختن به مباحث زمین ریخت شناسی این سرزمین بیان گردیده است.
- در فصل سوم تحولات تاریخی مرتبط با اورارتو از تمامی منظرها بررسی گردیده است و با بیان استقرارهای پیش از تاریخی سرزمین اورارتو به معرفی و بررسی تکثر محیط های مناسب استقراری بشر در دوران های پیش از اورارتو پرداخته شده و در ادامه طی یک روند خطی ابتدا اقوام و تمدن های موثر پیش از اورارتو در سرزمین اورارتو و سرزمینهای همجوار و سپس اقوام و تمدنهای معاصر اورارتو در سرزمینهای همجوار مورد مطالعه قرار گرفته و پس از بیان کلیات تاریخی فوق تاریخ امپراتوری اورارتو در قالب گاهشماری پادشاهان این دولت با ذکر عناصر تمدنی و فرهنگی شاخص همانند خط و کتیبه ها و مذهب و غیره ارائه گردیده است. و نهایتا بخش پایانی فصل سوم به معرفی محوطه های استقراری اورارتو و آثار غیرمنقول برجای مانده از این تمدن در سرزمین شمالغرب ایران منتهی می گردد.
- در فصل چهارم نیز با ورود به بحث تخصصی باستان فلزشناسی ( آرکئو متالورژی ) سعی گردیده تا کلیات موارد مربوط به کشف فلزات و استخراج و استحصال و تکنیک های فلزکاری از ابتدا تا پایان دوران اورارتو با بیانی علمی و تخصصی و در عین حال روان و شفاف برای مخاطبان باستان شناس ذکر گردد.
در فصل پنجم نیز با بهره گیری از کلیه مطالعات چهار فصل پیشین یافته های فلزی اورارتویی در شمال و شمالغرب ایران از دیدگاه فن شناسی مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته اند.
- و نهایتا در فصل ششم نیز با بهره گیری از کلیه دستاوردهای پنج فصل پیشین نتیجه گیری های حاصله ارائه گردیده است.
فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
فصل اول کلیات
1 – 1 - موضوع پژوهش و بیان مساله
1 – 2 - پرسش اصلی و سوالات مطرح تحقیق
1 – 3 – فرضیه های مطرح تحقیق
1 – 4 – اهداف تحقیق
1 – 4 – 1 – اهمیت ها و ضرورت ها
1 – 4 – 2 - اهداف مطالعاتی
1 – 4 – 3 – اهداف کاربردی
1 – 5 - سوابق پژوهشی مرتبط با مو.ضوع تحقیق
1- 6- دشواری ها و محدودیت های تحقیق
1 – 7- روش تحقیق و نحوه ارجاع مطالب و منابع
فصل دوم – جغرافیا و زمین ریخت شناسی سرزمینی اورارتو
2 – 1 - مطالعات جغرافیایی ؛ اولین گام پژوهشهای باستانشناسی
2- 1- 1- تعریف جغرافیا
2- 1- 2- اهمیت جغرافیا در پژوهش های باستان شناسی
2-2- نحوه مطالعه و بررسی جغرافیای سرزمینی اورارتو
2-3- جغرافیای شرق آناتولی
2- 3- 1- کوهها و ناهمواریهای شرق آناتولی
2- 3- 1- 1- کوه آرارات
2- 3- 1- 2- کوههای جیلو- سات
2- 3- 1- 3- کوههای حکاری
2- 3- 1- 4- کوههای توروس
2- 3- 1- 5- کوههای توروس آلا
2- 3- 1- 6- کوه ارجییس
2- 3- 1- 7- کوه نمرود
2- 3- 1- 8- کوه سبحان
2 – 3 – 2 – دریاچه وان
2 – 3 – 3 - معادن شرق آناتولی
2- 3- 3- 1- معادن آهن
2- 3- 3- 2- معادن مس
2- 3- 3- 3- معادن طلا و نقره
2- 3- 3- 4- سایر فلزات
2 – 4 - جغرافیای قفقاز
2 – 4 – 1 - کلیات جغرافیای قفقاز
2 – 4 – 2 - زمین ریخت شناسی قفقاز
2 - 4 - 3 - پستی ها و بلندی های قفقاز
2 – 4 – 4 - رشته کوههای قفقاز جنوبی ( قفقاز کوچک )
2 – 4 - 4 - 1 - رشته کوه بزیب
2– 4 – 4 – 2 - رشته کوه کودوری
2 – 4 – 4 – 3 – رشته کوه کارتلی
2 – 4 – 4 – 4 - رشته کوه شاه داغ
2- 4 - 4- 5 - مورو داغ
2 - 4 - 4 - 6 - رشته کوه لنگه بیز
2 - 4 - 4 – 7 - رشته کوه گویجه شرقی ( سوان شرقی )
2 - 4 -4 - 8 - رشته کوه زنگه زور
2 - 4 – 4 – 9 - رشته کوه واردنیس
2 - 4 - 4 - 10- رشته کوه مسختی
2 – 4 – 4 – 11 - رشته کوه جاواختی
2 - 4 - 4 - 12 - رشته کوه تریا لتی
2 - 4 - 4 - 13 – آلاداش
2 – 4 - 5 - فلاتها ، جلگه ها و دشتهای قفقاز ( قفقاز جنوبی ).
2- 4- 5- 1- فلات ارمنستان
2-4-5-2- دشت مغان
2-4-5-3- دشت آرارات
2-4-5-4- جلگه کر _ارس
2-4-5- 5- دشت گنجه _قازاخ
2-4- 5 -6- جلگه لنکران
2- 4- 6 - رودها و دریاچه ها قفقاز جنوبی
2- 4 - 6 - 1- دریاچه سوان ( گویجه )
2- 4- 6 -2 - رود کر ( کورا )
2- 4- 6- 3- رود ارس
2 - 4- 7 - معادن قفقاز جنوبی
2 – 5 - جغرافیای شمالغرب و شمال ایران
2-5-1- زمین ریخت شناسی ( ژئومورفولوژی ) شمالغرب ایران
2-5-1-1- کوهستان قره داغ ( = قراجه داغ = ارسباران)
2-5- 1-2- رشته سبلان – جلفا
2-5-1-3- رشته سهند – برقوش
2-5-1-4- کوهستان قره داش یا تکاب
2-5-1- 5- رشته میشو داغ
2- 5-2- حوضه های آبریز شمالغرب ایران
2-5-2-1- حوضه آبریز ارس و خزر
2-5-2-2- حوضه آبریز دریاچه ارومیه
2-5-2-3- حوضه آبریز دجله
2-5-3- دریاچه ارومیه
2-5- 4- جغرافیای شمال ایران ( سرزمین تالش )
2- 5- 4- 1- موقعیت جغرافیایی سرزمین تالش
2- 5- 4- 2- پستی و بلندیهای تالش
2- 5- 5- پتانسیلهای معدنی شمالغرب ایران
2- 5- 5- 1- معادن آهن
2- 5- 5- 2- معادن مس
2- 5- 5- 3- معادن طلا
2- 5- 5- 4- معادن نقره
2- 5- 5- 5- معادن سرب و روی
2- 5- 4- 6- معمای معادن قلع
فصل سوم – مبانی تاریخی امپراتوری و تمدن اورارتو.
3 - 1 – مقدمه
3 - 2 - آثار دوران پارینه سنگی در محدوده جغرافیایی امپراتوری اورارتو.
3- 2- 1- پارینه سنگی آناتولی
3- 2- 2- پارینه سنگی قفقاز جنوبی
3- 2- 3- پارینه سنگی شمالغرب ایران
3- 3- استقرار های دوره نوسنگی در محدوده جغرافیایی امپراتوری اورارتو.
3- 3- 1- استقرار های دوره نوسنگی آناتولی
3- 3- 2- استقرار های دوره نوسنگی قفقاز جنوبی
3- 3- 3- استقرار های دوره نوسنگی شمالغرب ایران
3- 3- 3- 1- تپه حاجی فیروز
3- 3- 3- 2- دالما تپه
3- 4- استقرارهای دوران مس- سنگی شمالغرب ایران
3- 4- 1- پیزدلی تپه
3- 4- 2- یانیک تپه
3- 4- 3- گوی تپه
3- 5- استقرار های عصر برنز و آهن در محدوده جغرافیایی امپراتوری اورارتو.
3- 5- 1- استقرار های عصر برنز و آهن آناتولی
3- 5- 2- استقرار های عصر برنز و آهن قفقاز جنوبی
3- 5- 3- استقرار های عصر برنز و آهن شمالغرب ایران
3- 5- 3- 1- یانیک تپه
3- 5- 3- 2- توپراقلی تپه
3- 5- 3- 3- گوی تپه
3- 5- 3- 4- هفتوان تپه
3- 5- 3- 5- دینخواه تپه
3- 5- 3- 6- تپه حسنلو
3- 5- 3- 7- کردلر تپه
3- 6- پیشینه تاریخی تالش
3- 6- 1- تپه مارلیک ( چراغعلی تپه )
3- 6- 2- محوطه باستانی میانرود
3- 6- 3- گورستان باستانی اسب سرا
3- 6- 4- مریان و گورستان باستانی تندوین
3- 6- 5- آق اولر
3- 6- 6- تول گیلان
3- 6- 7- گورستان باستانی کورامار
3- 7- اقوام پیشین و معاصر اورارتو
3- 7- 1- کاسی ها
3- 7- 2- سوباریها
3- 7- 3- گوتی ها
3- 7- 4- لولوبی ها
3- 7- 5- خاریمیدانیها
3- 7- 6- میتانی ها
3- 7- 7- هوری ها
3- 7- 8- هیتی ها
3- 7- 9- آشوری ها
3- 7- 10- کیمری ها ( سیمری ها )
3- 7- 11- سکاها ( سیتها )
3- 7- 12- مانایی ها
3- 7- 13- مادها
3- 8- امپراتوری اورارتو.
3- 8- 1- اتحادیه نائیری
3- 8- 2- تغییر فرم اتحادیه نائیری به کشور اورارتو
3- 8- 3- پادشاهان اورارتو و تحولات جدید منطقه ای و شمالغرب ایران
3- 8- 3- 1- آرامو (آرمه)
3- 8- 3- 1- 1- پادشاهی آرامو
3- 8- 3- 1- 2- تقابل با آشور
3- 8- 3- 1- 3- آرزاشگون ( آرزاشگو)
3- 8- 3- 2- ساردوری اول
3- 8- 3- 2- 1- خط اورارتو
3- 8- 3- 2- 2- زبان اورارتو
3- 8- 3- 2- 3- کتیبه های اورارتو
3- 8- 3- 2- 4- شمالغرب ایران و امپراتوری نوپا
3- 8- 3- 3- پادشاهی ایشپونی و منوا
3- 8- 3- 3- 1- ایشپونی و نخستین گامها بسوی شمالغرب ایران
3- 8- 3- 3- 2- منوا و توجه به قفقاز در ادامه پیشروی های ایشپونی
3- 8- 3- 3- 3- کتیبه های منوا در اشنویه و داش تپه
3- 8- 3- 3- 4- دین و خدایان اورارتو
3- 8- 3- 5- آرگیشتی اول و تسلط بر دریاچه ارومیه
3- 8- 3- 5- 1- کتیبه آرگیشتی اول در جوان قلعه
3- 8- 3- 6- ساردوری دوم و تسلط کامل بر ارمنستان
3- 8- 3- 7- روسای اول و اتحاد با ماد
3- 8- 3- 7- 1- کتیبه روسای اول در محمودآباد (ارومیه)
3- 8- 3- 7- 2- استل موانا
3- 8- 3- 8- آرگیشتی دوم و ثبات سیاسی اورارتو
3- 8- 3- 8- 1- کتیبه آرگیشتی دوم در رازلیق
3- 8- 3- 8- 2- کتیبه آرگیشتی دوم در نشتبان
3- 8- 3- 8- 3- کتیبه آرگیشتی دوم شیشه
3- 8- 3- 9- روسای دوم، اتحاد با کیمری ها و جنگ با سکاها
3- 8- 3- 9- 1- کتیبه روسای دوم در سیقیندل
3- 8- 3- 9- 2- کتیبه روسای دوم در بسطام
3- 8- 3- 10- ساردوری سوم
3- 8- 3- 11- روسای سوم
3- 9- شواهد باستانشناختی حضور اورارتو در شمالغرب ایران
3- 9- 1- محوطه ها و تپه های باستانی با دوره های فرهنگی استقرارهای اورارتویی
درشمالغرب ایران
3- 9- 2- قلعه های اورارتویی شمالغرب ایران
3- 9- 3- صخره تراشی و اتاقهای صخره ای اورارتویی شمالغرب ایران
3- 9- 4- راهدارخانه های اورارتویی شمالغرب ایران
3- 9- 5- تاسیسات آبرسانی اورارتویی
3- 9- 6- دژ شهر اورارتویی بسطام
فصل چهارم – مبانی متالورژی و هنرفلز کاری در هزاره دوم و اول پیش از میلاد.
4- 1- مقدمه
4- 1- 1- لزوم آشنایی با آرکئومتالوژی ( باستان فلزشناسی )
4- 1- 2- اصطالاحات و مفاهیم تخصصی متالورژی
4- 1- 2- 1- آلیاژ
4- 1- 2- 2- استحصال فلزات
4- 1- 2- 3- الکتروم
4- 1- 2- 4- بوته ذوب فلز
4- 1- 2- 5- تشویه
4- 1- 2- 6- ذوب فلز
4- 1- 2- 7- ذوب مات
4- 1- 2- 8- قالکاری
4- 1- 2- 9- فلزکاری باستانی ( آهنگری )
4- 1- 2- 10- فن شناسی اشیا فلزی
4- 1- 2- 11- کانه
4- 1- 2- 12- کانه آرایی ( پرعیار سازی )
4- 2- فلزشناسی ( مهندسی متالوژی )
4- 2- 1- تعریف فلز
4- 2- 2- ویژگی های شاخص فلزات
4- 2- 3- تاریخچه کشف فلزات
4- 2- 3- 1- گذر از نوسنگی به دوران فلز
4- 2- 3- 2- استخراج مس و شناسایی دیگر فلزات
4- 2- 3- 3- فن آوری تولید آلیاژ
4- 2- 3- 4- شناسایی و تولید آهن
4- 2- 4- فلزات هفتگانه دوران باستان
4- 2- 4- 1- طلا
4- 2- 4- 1- 1- مشخصات عمومی طلا
4- 2- 4- 1- 2- تاریخچه طلا
4- 2- 4- 1- 3- پیدایش در طبیعت طلا
4- 2- 4- 1- 4- روش استخراج طلا
4- 2- 4- 1- 5- آلیاژهای طلا
4- 2- 4- 2- نقره
4- 2- 4- 2- 1- مشخصات عمومی نقره
4- 2- 4- 2- 2- تاریخچه نقره
4- 2- 4- 2- 3- پایداری و خوردگی نقره
4- 2- 4- 3- مس.
4- 2- 4- 3- 1- مشخصات عمومی مس
4- 2- 4- 3- 2- تاریخچه مس
4- 2- 4- 3- 3- پیدایش در طبیعت مس
4- 2- 4- 3- 4- استخراج و استفاده مس
4- 2- 4- 3- 5- آلیاژ های مس
4- 2- 4- 3- 5- 1- مفرغ ( برنز )
4- 2- 4- 3- 5- 2- برنج
4- 2- 4- 3- 5- 3- سفید روی
4- 2- 4- 3- 6- اکسیداسیون و خوردگی مس
4- 2- 4- 4- قلع
4- 2- 4- 4- 1- مشخصات عمومی قلع
4- 2- 4- 4- 2- تاریخچه قلع
4- 2- 4- 4- 3- پیدایش در طبیعت قلع
4- 2- 4- 4- 4- آلیاژ های قلع
4- 2- 4- 4- 5- پایداری و آسیب های خوردگی قلع
4- 2- 4- 5- سرب
4- 2- 4- 5- 1- مشخصات عمومی
4- 2- 4- 5- 2- تاریخچه سرب
4- 2- 4- 5- 3- آلیاژ های سرب
4- 2- 4- 6- روی
4- 2- 4- 6- 1- مشخصات عمومی
4- 2- 4- 6- 2- تاریخچه روی
4- 2- 4- 6- 3- پیدایش روی در طبیعت
4- 2- 4- 6- 4- آلیاژهای روی ( سرب و روی )
4- 2- 4- 7- آهن
4- 2- 4- 7- 1- مشخصات عمومی آهن
4- 2- 4- 7- 2- تاریخچه آهن
4- 2- 4- 7- 3- پیدایش آهن در طبیعت
4- 2- 4- 7- 4- آلیاژهای آهن
4- 2- 4- 7- 5- پایداری و آسیب های خوردگی آهن
4- 3- تکنیک ها و اصول فلزکاری در دوران باستان
4- 3- 1- آهسته سرد کردن پس از دوباره گرم کردن ( از تردی کاستن )
4- 3- 2- اتصالات فراورده های فلزی
4- 3- 3- برجسته کاری
4- 3- 4- برجسته کاری یا چکش کاری از داخل
4- 3- 5- ترصیع
4- 3- 6- حکاکی
4- 3- 7- ریخته گری
4- 3- 8- قالب باز
4- 3- 9- قالب بسته یا دو کفه
4- 3- 10- شیوه ریخته گری در جا
4- 3- 11- قلمزنی
4- 3- 12- کنده کاری
4- 3- 10- لحیم کاری
4- 4- ظهور و توسعه هنرفلزکاری شرق نزدیک در هزاره دوم و اول ق.م
4- 4- 1- هنرفلزکاری در ایران
4- 4- 1- 1- فلزکاری شمالغرب ایران ( هزاره دوم ق.م. )
4- 4- 1- 2- شمال ایران
4- 4- 1- 3- مفرغ کاری لرستان ( هزاره دوم و اول ق.م. )
4- 4- 2- هنرفلزکاری در بین النهرین
4- 4- 2- 1- سومر
4- 4- 2- 2- آشور
4- 4- 3- هنرصنعت فلزکاری در قفقاز جنوبی
4- 4- 4- هنرفلزکاری در آناتولی
4- 4- 5- فلزکاری اورارتو
فصل پنجم، معرفی و تحلیل، "یافته های فلزی اورارتویی" در شمال و شمالغرب ایران
5- 1- مقدمه
5- 2- معرفی و تحلیل، جنگ افزارهای اورارتویی
5- 2- 1- کلاهخود های منتسب به اورارتو
5- 2- 1- 1- اثر شماره 1
5- 2- 1- 2- اثر شماره 2
5- 2- 1- 3- اثر شماره 3
5- 2- 2- کمربندهای منتسب به اورارتو
5- 2- 2- 1- اثر شماره 1
5- 2- 2- 2- اثر شماره 2
5- 2- 2- 3- اثر شماره 3
5- 2- 3- سرنیزه و سرپیکانهای اورارتویی
5- 2- 3- 1- اثر شماره 1
5- 2- 3- 2- اثر شماره 2
5- 2- 3- 3- اثر شماره 3
5- 2- 3- 4- اثر شماره 4
5- 2- 4- اثر شماره 1
5- 3- معرفی و تحلیل زیورآلات فلزی اورارتو
5- 3- 1- اثر شماره 1
5- 3-2- اثر شماره 2
5- 3- 3- اثر شماره 3
5- 3- 4- اثر شماره 4
5- 3- 5- اثر شماره 5
5- 3- 6- اثر شماره 6
5- 3- 7- اثر شماره 7
5- 3- 8- اثر شماره 8
5- 3- 9- اثر شماره 9
پایان نامه ی پژوهشی بر یافته های فلزی اورارتویی در شمال و شمال غرب ایران. doc
