رده ماهی های استخوانی
بیشتر جانوران که در آب زندگی می کنند «ماهی» نامیده می شوند مثلا ستاره دریائی و عروس دریائی نیز در این ردیف می باشند ولی این کلمه را بجاست که فقط درباره ماهی ها و مهره داران آبزی پست بکار ببرند یونانی های ماهی ها را ایکتیس می گفتند و ماهی شناسی دانشی است که درباره ماهی ها گفتگو می کند. نام مشترک ماهی از کلمه پی سس لاتین مشتق می گردد. بیشتر ماهی های معمولی یا استخوانی که اسکلت استخوانی دارند از پولک های پوستی پوشیده شده اند، معمولا بدن دو کی شکل دارند. بوسیله باله ها شنا می کنند و توسط آبشش ها تنفس می نمایند. گونه های گوناگون در همه نوع آب شیرین، شورمزه، یا شور، گرم یا سرد بسر می برند. ماهی ها از باستان زمان تا کنون قسمت عمده غذای انسان را تشکیل داده اند و بسیاری گونه ها وسیله تفریح مناسب و مطبوعی برای ماهی گیران بوده ویک نوع ورزش می باشد.
ویژگیهای همگانی
1- پوست غالباً ظریف و نازک و دارای تعداد زیادی غده های مخاطی و معمولا پولک های پوستی که در فرورفتگی ها جای گرفته است که یا درخشان گرد یا شانه ای است. بعضی برهنه اند (بدون پولک) تعدادی دارای پولک (فلس) های مینادار، باله های میانی و جفت هر دو موجود است. (بجز چند استثنا) که توسط پره های باله ای از جنس کرجنی یا استخوانی تقویت می شود اندام (دست و پا) ندارند.
2- دهان معمولا انتهایی بوده و دارای دندان است. آرواره ها به خوبی تکامل یافته و به جمجمه مفصل شده است، دارای 2 کیسه بویائی هستند که در سطح پشتی قرار داشته و معمولا به حفره دهان اتصال ندارد، چشم ها بزرگ بوده و بدون پلک می باشد.
3- اسکلت بطور عمده از استخوان تشکیل شده است (در ماهی خاویار یا اوزون برون و بعضی دیگر کرجنی است) مهره ها به تعداد زیاد و مشخص و متمایز می باشد، دم معمولا هر دو قسمت باله مساوی و مشابه است جوردم است. بقایای مازه (نوتوکورد) غالباً بجای می ماند.
4- دل(قلب) دو خانه ایست (ادهلیز شکمچه) و دارای سینوس سیاهرگی و مخروط آئورتی می باشد در مخروط آئورتی فقط خون سیاهرگی وجود دارد، چهار جفت کمان های آئورتی موجود است. گویچه های سرخ خون هسته دار تخم مرغی شکل می باشد.
5- تنفس بوسیله آبشش های جفت واقع در کمان های استخوانی آبشش در یک محفظه مشترک که در هر طرف گلوو قرار دارد و توسط سرپوشی پوشیده شده است انجام می گیرد. معمولا یک کیسه هوائی (شنا) دارند که گاهی بوسیله لوله ای به گلو راه دارد و گاهی بوسیله لوله توپری به گلو متصل شده است و در دو هوائی ها و بعضی دیگر کیسه ریه مانند دیده می شود.
6-10 جفت پی های جمجمه ای دارند.
7- درجه دمای بدن آنها متغیر است و به محیط بستگی دارد.
8- گندها جفت است، معمولا تخم گذارند. بعضی تخم گذار بچه زا یا بچه زا هستند گشن گیری در آنها خارجی است. (بجز چند استثنا) تخم ها به اندازه های کوچک تا 12 میلیمتر می باشد، زرده به مقادیر مختلف است تقسیم تخم معمولا کامل نامساوی است پرده های (غشاء ها) جنینی وجود ندارد بچه ابتدائی (لاروهای بعدی ) گاهی به رسیده (بالغ) شباهتی ندارد. ماهی های استخوانی از نظر اسکلت استخوانی، پولک (فلس) ها، صفحات (ورقه ها) کیسه هوائی و پیشرفت هائی در ساختمان مغز قابل توجه می باشد.
گوناگونی در باله شنای دمی ماهی ها.
الف- دم شانه ای دو لپ باله دمی مساوی است ولی ستون مهره ها داخل دم شده است در ماهی شش دار
ب- باله دمی ناچوردم در آسیا
ج- ناجوردم که ستون مهره ها در لپ بالائی دمی وارد شده است در ماهی خاویار
دم معمولاً از گروه های ناجوردم کوسه ماهی تا اشکال جوردم و دم شانه ای تغییر می کند(شکل 24). جدیدترین ماهی ها نسبت به گروهای قدیمی در پولک (فلس) ها زره استخوانی کمتری دارند، بسیاری از ماهی های قدیمی کاملا زرده دار بودند با پولک های کوسموئید یا درخشان جمجمه از کرجن یا استخوان و استخوان های غشائی یا پوستی تشکیل می یابد و مغز را در خود جای می دهد. در بیشتر ماهی های استخوانی باله ها بوسیله تعداد زیادی پره های موازی پوستی تقویت می شود ولی در کراس اوپتریژین ها هر باله جفت دارای یک لپ مرکزی ستبر است (گاهی بند بند) که با کمربند اندامی مفصل می گردد، این کیفیت ممکن است در مهره داران زمینی تبدیل به اسکلت اندامی شده باشد. کیسه هوائی در بعضی ماهی های استخوانی شش مانند است و برخی گونه ها دارای سوراخ های بینی و ساختمان های فرعی هستند که آنها را قادر می سازند در قسمتهای سطحی آب های کثیف از هوا تنفس کنند.
اندازه: نوعی از ماهی های کوچک از خانواده کپورماهی ها طول بدنشان از 5/2 سانتیمتر کمتر است. کوچکترین ماهی یک ماهی است به نام گوبی فیلیپین که به لاتین پانداکا نامیده می شود بلندی این ماهی فقط 10 میلیمتر است. طول بیشتر ماهی ها کمتر از 91 سانتیمتر است. درازای بعضی گونه های دریائی از این قرار است: هالیبوت 273 سانتیمتر، شمشیر ماهی 363 سانتیمترف ماهی نواری تا 600 سانتیمتر رشد می کند ولی بدنش باریک است. ماهی خاویار کولومبیا تا 375 سانتیمتر طول و بوزن 03/583 کیلو بزرگ می شود و بزرگ ترین ماهی آب شیرین ایالات متحده است.
ساختمان یک ماهی استخوانی: ماهی خاردار زرد یا ماهی سوف حاجی طرخان یا سوف رودخانه ای ویژگیهای خارجی- بدن به شکل دوک، بلندی بدن بیش از پهنا و برش عرضی آن تخم مرغی است همه این ویژگیها برای سهولت حرکت در آب مناسب است. سر از نوک پوزه تا لبه عقبی سرپوش و تنه از این نقطه تا مرز(مخرج) امتداد دارد، باقیمانده بدن دم است. دهان بزرگ و انتهائی است و آرواره های مشخصی دارد که دارای دندان های کوچک و ظریف می باشد. در پشت پوزه دو کیسه بویائی دولا با دو سوراخ بینی وجود دارد. چشم ها جانبی بوده و پلک ندارد در پس هر چشم یک پوشش نازک و استخوانی به نام سرپوش قرار دارد که لبه های آزاد آن در زیر و پس سر واقع است.
زیر هر سرپوش چهار آبشش شانه ای شکل وجود دارد. مرز (مخرج) و سوراخ وازنشی هم آوری جلوتر از باله مرزی (مخرجی) قرار گرفته است. ماهی شناسان برای اندازه گیری استاندارد یک ماهی از نوک پوزه تا انتهای آخرین مهره را حساب می کنند و منظورشان این است که قسمت پوشاننده پرک دمی را به حساب نیاورده و دچار اشتباه نشوند ولی ماهی گیران باله را هم منظور می کنند.
در پشت ماهی سوف دو باله پشتی مجزا وجود دارد و در انتهای دم باله دمی و در سطح شکمی دم باله مرزی(مخرجی) وجود دارد و همه اینها میانی است. باله های کناری یا جفت عبارتند از باله های سینه ای در پس سرپوش و باله های شکمی یا لگنی که در چائین و نزدیک به هم قرار دارد. باله ها امتدادهای غشائی پوست بوده و بوسیله پره های باله ای نگهداری می گردد. تمام باله ها به جز اولین باله پشتی قابل خمیدگی است و توسط پره های نرمی که آهکی بوده ولی دارای بندهای بسیار و معمولا شاخه شاخه می باشد نگهداری می شود. اولین باله پشتی 13 تا 15 خار آهکی دارد و1 یا 2 خار مشابه نیز در بله جلوی باله های دیگر موجود است. باله ها تعادل بدن را نگهداری کرده و به حرکت و شنا کمک می کند (شکل 25).
شکل خارجی ماهی سوف رودخانه
1- باله پشتی پیشین با تیغه های سخت
2- باله پشتی پیشین با رشته های نرم 3- خط کناری 4- سرپوش آبششی 5- سوراخ خارجی بینی 6- پیش آرواره بالائی 7- آرواره زیرین 8- آرواره زبرین 9- پرده آبششی 10- باله سینه ای 11- باله لگنی 12- باله مرزی(مخرجی) 13- باله دمی
پوست: تمامی بدن از روپوست نرم و تولید کننده مخاط پوشیده شده است، پوست حرکت در آب را آسان کرده و در برابر ورود موجودات زنده کوچک بیماری زا بدن را نگهداری می کند. تنه و دم دارای پولک (فلس های) پوستی نازک و گرد می باشد. پولک ها در ردیف های طولی و مورب طوری قرار گرفته اند که لبه های آزاد خلفی آنها مانند توفال های رویهم واقع شده است، پولک در یک حفره پوستی جای گرفته و در سراسر عمر رشد می کند خط جانبی در طول هر طرف بدن عبارت از یک ردیف سوراخ های کوچک است که به یک مجرای لوله ای طولی در زیر پولک ها متصل می شود، در این مجار اندام های حسی وجود دارد که به امواج آهسته و خشن آب جواب می دهد. (شکل 26).
استخوان بندی- پولک ها و باله ها یک اسکلت خارجی تشکیل می دهد. اسکلت داخلی از جمجمه، ستون مهره ای، دنده ها، کمر بند سینه ای و بسیاری استخوان های کوچک فرعی که پره های باله ها را محکم می سازد تشکیل شده است.
جمجمه از قسمتهای زیر درست می شود کاسه سر که مغز را در خود نگهداری می کند. محفظه ها یا کپسول های که جفت اند و برای نگهداری اندام های بویائی، بینائی و شنوائی بکار می روند.
اسکلت اندرونه ای شامل اسکلت آرواره ها و تکیه گاههای زبان و اسکلت یا کمانهای آبششی می باشد. جمجمه آنچنان به ستون مهره ای ثابت شده است که ماهی نمی تواند سرش را بچرخاند. دندان ها معمولا در استخوان های پیش آرواره ای، دندانی- تیغه ای و کامی وجود دارد.
خط کناری در ماهی کپور- چگونگی قرار گرفتن پولک ها (فلس ها) روی پوست و ماهیچه ها.
1- سوراخ روی پولک (فلس) کناری 2- پولک (فلس) ها 3-قسمتی از بدن که پولک (فلس) برداشته شده است. 4- دیواره بین ماهیچه ها 5- بخش ماهیچه ای بدن
کاسه سر در جنین ها و بچه ماهی های استخوانی مانند کوسه ماهی ها ماهی های چارگوش رسیده(بالغ) از بافت کرجنی است، بعدا بجای آن استخوان های کرجنی مجزا جای گزین می گردد. به این استخوان ها تعداد زیادی استخوان های غشائی که از استخوانی شدن بافت همبند جنینی بوجود می آید افزوده می شود. منشاء استخوان ها باین شرح است: کوسه ماهی ها و ماهی های چارگوش از شبه پولک های کوچک دندانه های پوستی- که پایه های استخوانی یا عاجی دارند پوشیده شده اند بعضی از این ها به دهان و حتی به رشته های (میله های) آبششی هجوم آورده به دندان تبدیل می شود. در استراکودرم سنگواره مانند این دندانه ها به صورت صفحات استخوانی سر را می پوشانیده و اینها از لحاظ منشاء و ساختمان بافت شناسی نظیر پولک (فلس) ها می باشد. در ماهی های قدیمی می باشد. در ماهی های قدیمی تر این دندانه ها پیچیده تر است. ساختمان کوسموئید ماهی های بعدی از قرار معلوم لایه های خارجی را از دست داده و استخوان زیر را به صورت استخوان غشائی بر جای می نهد. اسکلت اندرونه ای از هفت جفت کمان تشکیل می شود. کمان اولی کرحنی و بعدی ها استخوانی هستند. این کمانها با کمانهای کوسه ماهی و ماهی های چارگوش برابری (مطابقت) دارند ولی با سبد آبششی مارماهی ها این برابری موجود نیست. قسمت بالائی استخوان چارگوش(مربع) کامی کمان آرواره بالایی (شماره 1) به کاسه سر می چسبد و هر نیمه آرواره بالا از دو استخوان غشائی پیش آرواره ای و آرواره ای تشکیل می گردد. آروارة پایینی ابتدائی کرجن مکل در هر طرف دارای سه استخوان دندانی، گوشه ای و بندی است. استخوان بندی(مفصلی) به چارگوش که به کاسه سر می چسبد لولا می شود. کمان لامی (شماره 2) به نوبة خود تکیه گاهی برای زبان محسوب می شود. چهار کمان آبشش (شماره های 3 تا 6) هر یک در انحنای خارجی خود یک آبشش و یک ردیف پالاینده آبششی در لبه داخلی یا گلوئی دارند، پالاینده های آبشش عبارتند از غربالی که از ورود غذا جلوگیری نموده و آبشش ها را از صدمه ذرات بزرگ نگهداری می کند. آخرین کمان (شماره 7) که کوچک است دندانهای گلوئی کوچکی دارد ولی فاقد آبشش می باشد. جمجمه ماهی رسیده (بالغ) در ماهی های استخوانی پیچیده بوده و مرکب از تقریباً 40 استخوان (که بیشتر آنها جفت می باشند) است. مهره داران زمینی در سیر زمان تعداد گوناگونی از این استخوان ها و اسکلت اندرونه ای را از دست داده اند و نتیجه امر ساده شدن جمجمه بوده است.
ستون مهره ای در ماهی سوف رودخانه یا ماهی خاردار از تعداد زیادی مهره های همانند و مجزا درست شده است هر مهره از قسمتهای زیر تشکیل می گردد:
1- یک قسمت مرکز استوانه ای یا جسم مهره که در دو انتها کاواست.
2- یک کمان پی کوچک و پشتی که محتوی نخاع شوکی است.
3- بالای کمان پی یک خارپی باند و باریک برای چسبیدن ماهیچه ها وجود دارد.
4- زائده های جفت که یک جفت در هر مهره وجود دارد. در هر یک از مهره های دمی واقع در پشت مرز (عقب مخرج) قسمتهای زیر وجود دارد:
5- یک کمان خونی یا شکمی به دورسرخرگ و سیاهرگ دمی قرار دارد.
6- یک خارخونی باریک در زیر ستون مهره ای به استخوان پهن که بالة دمی را نگهداری می کند مربوط می گردد. مهره های بوسیلة زردپی ها به یکدیگر متصل می شود و میان جسم مهره ها بقایای مازه(نوتوکورد) وجود دارد. استخوانهای جفت دنده ای شکل و باریک به هر مهرة تنه چسبیده و استخوانهای داخل ماهیچه ای میان بعضی دنده ها طولا امتداد می یابد در گوشت خارها استخوانی بین خاری وجود دارد که پرک های بالة پشتی و مرزی(مخرجی) را نگهداری و به ستون مهره ها مفصل می کند. هر نیمه کمربند سینه ای از چندین استخوان شانه ای، غرابی، چنبری و غیره تشکیل می یابد که از پشت به جمجمه مفصل شده است وماهیچه های باله های سینه ای به آنها می چسبد. چهار استخوان کوتاه با نوکهای پهن و چندین تکمه کرجنی میان کمربند سینه ای و پره های هر باله سینه ای مفصل می شود. کمربند لگنی وجود ندارد، باله های لگنی به یک استخوان شرمگاهی که محتملا ازپتریژیوفورهای به هم جوش خورده است می چسبد، استخوان نشیمنگاهی دارای وتر یا زردپی که به کمربند سینه ای می رسد ولی به ستون مهره ها اتصال ندارد(شکل 27).
دستگاه ماهیچه ای- قسمت اصلی تنها و دم بیشتر از ماهیچه های بندبندی یامای پاره (میوتوم) تشکیل می گردد. این ماهیچه ها به تناوب مهره ها بوده و حرکات شنا و چرخش را تولید می کند. ماهیچه های ماهی معمولا به شکل بوده و چهاردسته می باشد و در امتداد پشت از همه جا بیشتر است. میان ماهیچه های متوالی جدارهائی از بافت همبند ظریف وجود دارد هنگامی که ماهی پخته می شود اینها حل شده و ماهیچه ها را به صورت تکه ها و یا ورقه هائی جداگانه در می آورد. ماهیچه های باله ها، ناحیه آبشش و سر کوچک می باشد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 36 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله ماهی های استخوانی
