21 ص
موقعیت جغرافیایی و پیشینه تربت جام
تربت جام ، کهن دریا عرفان، واقع در شمال شرقی گستره پهناور ایران زمین به مانند شهرها و مناطق دیگر آن با حوادث و فراز و نشیب های تاریخی و روند شکل تدریجی مواجه بوده است. دورانی که این شهر، روستایی کوچک به نام معدآباد نامیده می شد و رونق چندانی نداشت ، مردی بیدار دل به نام احمد در سکوت آرام کوهسار بزد با ریاضات شائقه خود را برای امری مهم آماده می ساخت. پس از کسب اجازه ارشاد، پای به معدآباد نهاد.
با عزیمت وی به این مکان به یکباره روح تازه ای به این روستا دمیده شد و خانقاهی که بنا نمود قلب تپنده ای برای مریدانش گردید. نسیمی که وزیدن گرفت و این منطقه را تحت تاثیر افکار عرفانی خویش قرار داد. شیخ احمد بر تعالیم و جهان بینی اطرافیانش دیدگاهی نوبخشید مشرب و پیرانی خاص از خود به یادگار گذاشت و مریدان بسیاری یافت به نحوی که سلاطین و زمامداران زمانه اراتمندانه او و خاندان گردیدند و در محل خاکسپاری وی بناهائی را ایجاد نمودند. در آن روزگار که بوز جان شهر بزرگی نزدیک معد آباد بود تاب مقاومت در برابر این افکار تو جهات را نیاورد.
آب انبار لنگر : این بنا در فاصله دویست متری غرب مزار شاه قاسم انوار ،واقع در روستای لنگر و 24 کیلومتری غرب تربت جام ، قرار گرفته و ظاهراً همزمان با بنای آرامگاه در دوره تیموری ساخته شده است . آب انبار لنگر بنای آجری بزرگی به عرض 18 و طول 24 و عمق آبگیر 6 متر است . ارتفاع پوشش گنبدی آن انبار از کف زمین نیز به 9 متر می‌رسد. این منبع حدود 132 متر مساحت دارد و تقریباً 2000 متر مکعب آب را در خود جای می‌دهد. در جانب شمالی و جنوبی بنا دو غرفه آجری ساخته شده که در یکی از آنها پلکان آجری برای دسترس به آب قرار دارد . پله‌ها در عمق منبع و داخل آب ادامه پیدا می‌کند تا هر قدر سطح آب پایین رود ، بتوان به آن دست یافت . غرفه دیگری که کوچکتر و تقریباً قرینه غرفه پلکان دار است ،برای استحکام پشت بند پوشش بنا ، ساخته شده است. احتمال دارد این بنا از ساخته‌های امیرعلی شیرنوایی ، وزیر دانشمند و خیر سلطان حسین بایقرا باشد.
حمامها، آب انبارها و قلعه ها
آب انبار تربت شیخ جام : این بنا مقابل در ورودی باغ و متصل به صحن شمالی مرقد شیخ جام واقع شده است . بنای اولیه آب انبار در سال 1010 هـ.ق. توسط «فیروزبن حسین» نامی ساخته شده و در دوره ناصرالدین شاه (1270 هـ.ق.) تعمیر و بازسازی شده است . (نقشه ش 110 پایین) بنا با مصالح آجر و ساروج و گل ساخته شده و دارای طرحی مستطیل شکل با درگاهی در میانه هر ضلع و پوششی گنبدی است.
تربت جام 21ص