سیستمهای آموزشی در چند دهه گذشته شاهد دگرگونیهای عمده در مقابله با بحران بزرگ تعلیم و تربیت یعنی افزایش دانشجو و کمبود استاد و فضاهای آموزشی بوده است و در نتیجه دست نیاز به طرف لوازم، مواد و روشهای جدید ارتباطی دراز کرده اند.
استفاده از لوازم و موادی که آموزش دانشجویان را در سطحی وسیع و با کیفیتی بهتر از آموزش به روش سنتی ممکن می سازد به تنهایی به از میان بردن یا تخفیف بحران کنونی تعلیم و تربیت نیست ولی این حقیقت را نمی توان نادیده گرفت، در حالیکه روشهای کنونی تدریس و آموزش روزبروز بیشتر عدم قابلیت خود را در مواجه با مشکلات روشن می سازد ارزش استفاده از وسایل و روشهای جدید ارتباطی نمایان تر می شود.
در سالهای قبل تدریس خوب به عنوان کلید یادگیری محسوب می شد، ولی رشد و توسعه تکنولوژی و پیشرفت علوم پیدا کردن راههای جدید و پویا در برابر روشهای کند و یکنواخت قدیمی را ضروری ساخته است. ابزار و امکانات سمعی و بصری که در نتیجه پیشرفت علم و صنعت حاصل شده در فاصله زمانی کوتاهی بسرعت توسعه یافته و با توجه به نقش آنها در آموزش و تعلیم و تربیت در سطحی وسیع استفاده می شود.
تکنولوژی آموزشی بعنوان علمی که سعی می کند تا با هماهنگی و یکپارچگی فعالیتهای آموزشی را در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر تسریع و تقویت کند و استفاده از وسایل کمک آموزشی مثل عکس، اسلاید، نوار، کامپیوتر، رادیو تلویزیون بسیاری از مشکلات آموزشی را برطرف ساخته است. متاسفانه علم تکنولوژی آموزشی و استفاده از وسایل کمک آموزشی بعلل مختلف در مراکز آموزشی مخصوصا دانشگاه علوم پزشکی تهران رشد قابل توجهی نداشته است. براستی در دنیایی که اساتید و دانشجویان در هر لحظه از فعالیتهای آموزشی خود با مقالات وکتب جدیدی در زمینه موضوع درسی خویش آشنا می گردند وآمادگی و مهارت ایشان برای بعهده گرفتن مسئولیت های مهم علمی و تحقیقاتی در گرو مطالعه وسیع و گسترده نوآوریهای دانش بشری است، چطور می توان پذیرفت که دانشجوی ایرانی از میان این همه کتب و نشریاتی که در دنیای علوم و فنون دست بدست می گردد تنها به ذره ای قناعت کند و وسیله آموزش و تعلیم او فقط جزوات و کپیهای دست نویس باشد. آموزش سمعی و بصری شامل موضوعات ومباحث فراوان و متنوعی است که اولا اساتید و دانشجویان را از دید و گرایشی وسیع و مثبت نسبت به استفاده از وسایل و مواد سمعی بصری برخوردار میسازد و ثانیا با توجه به امکانات و محدودیت های موسسات مملکت استفاده صحیح و مطلوب تر از آنها را گوشزد می کند.
امید است که با شروع دوره جدید فعالیت مرکز سمعی و بصری دانشکده پزشکی و تلاش مضاعفی که در این زمینه با همکاری مرکز پژوهشها و تحقیقات دانشجویان آغاز شده بتوانیم ضمن ارائه خدمات در زمینه های مختلف سمعی و بصری به اساتید و دانشجویان با انتشار مقالات و جزوات متنوع و برگزاری و تداوم دوره های آموزشی سمعی و بصری که هم اینک در دانشکده پزشکی شروع شده در جهت رفع مشکلات آموزشی فردی و جمعی گام برداریم و در این راه پذیرای انتقادات و پیشنهادات سازنده اساتید و دانشجویان و سایر علاقمندان هستیم.
مفهوم سمعی و بصری
عبارت سمعی و بصری برای همه ما تا حدودی آشنا می باشد. در مدارس، دانشگاهها و سایر مراکز آموزشی اغلب بحث درباره این است که به چه صورت می توان به کمک وسایل سمعی و بصری بر مشکلات تدریس و یادگیری فائق آمد. از نظر آشنایی عمومی با سمعی و بصری و وجود افراد متخصص و کارآزموده زیاد جای نگرانی نیست، اما سوال مهمی که ذهن علاقمندان به استفاده صحیح و واقعی از وسایل سمعی و بصری در آموزش را به خود مشغول داشته این است که اساتید، دانشجویان و مقامات مسئول چه برداشتی از سمعی و بصری داشته و به چه صورت آن را توجیه می کنند. ایا سمعی و بصری فقط مجموعه وسائلی چون پروژکتور، اسلاید، دوربین عکاسی و فیلمبرداری، اورهد (overhead) و اوپاک (opaque) است. ایا از این وسایل تنعا برای تبلیغات و جلوه و جلا بخشیدن به آموزش و تفریح و سرگرمی استفاده می شود. خیر، آموزش سمعی و بصری راهی است برای ایجاد ارتباط صحیح و مؤثر و پایدار و پیدا کردن طرق و راه حلهایی که با استفاده از آنها مشکلات آموزشی و ارتباطی اساتید و دانشجویان از میان برداشته شود.
برای آشنایی با مفهوم صحیح آموزش سمعی و بصری می توان طرق مختلفی را در پیش گرفت.
تعریف) از جهت لغوی سمعی و بصری را به صورت زیر تعریف می کنند:
سمعی: عبارت از کلیه تجارب آموزشی است که از راه گوش درک می گردد.
بصری: عبارت از کلیه تجارب آموزشی است که از راه چشم درک می گردد.
چشم و گوش از سایر حواس، نقش مهم تری در یادگیری ایفا می کنند. سه درصد اطلاعاتی که ما از جهان پیرامون خود به دست می آوریم از راه حس بویایی، ۳ درصد از راه ذائقه، ۶ درصد از راه لامسه، ۱۳ درصد از راه شنوایی و ۷۵ درصد بقیه از راه حس بینایی است.
با توجه به تعریف فوق در حقیقت آموزش سمعی و بصری شامل کلیه تجارب آموزشی از راه چشم و گوش می شود.
این تعریف کلیه وسایلی که در تعلیم و آموزش نقش دارند مثل کتاب، فیلم و تخته سیاه را نیز در بر می گیرد، البته تعداد وسایل سمعی و بصری متنوع و فراوان است. بجز وسایل رایج مثل دوربین، پروژکتور، اورهد و اوپاک که بر اثر اختراعات و ابتکارات هر روز انواع جدیدی از آنها به بازار می اید، هر مدرس در محیط کار خویش و با توجه به احتیاجات آموزشی خود و دانشجویان می تواند وسایل و مواد جدیدی ابداع کند که قبلا اثری از آن نبوده است.
مدت زمانی است که عبارت مواد کمک آموزشی رایج شده است. در اینکه وسایل سمعی و بصری نقش ارزنده ای در هموار ساختن راه دشوار تعلیم و تدزیس بازی می کند تردیدی نیست و کسانی که در سیستمهای پیشرفته آموزشی امکان حداکثر استفاده از این وسایل و مواد را دارند بیش از هر کس به ارزش کمکی آنها اعتراف دارند. ولی آموزش سمعی و بصری را نمی توان و نباید فقط به توصیف وسایل و موادی که در خدمت خویش دارد محدود ساخت. در سالهای اخیر که آموزش سمعی و بصری بصورت یک مطالعه علمی مورد توجه محققین قرار گرفته به این نتیجه رسیده اند آمچه تاکنون به عنوان تعریفآموزش سمعی و بصری متداول بوده ناقص و در مواردی کاملا دور از واقعیت بوده است. از آنجا که تعریف صحیح، اصولی و علمی هر نظام علمی پایه استواری برای استفاده از آن در زمینه های مختلف است و این کار در مورد آموزش سمعی و بصری انجام نگرفته در نتیجه سمعی و بصری از ایفای نقش مهم و اساسی خود باز مانده است. بسیاری از دانشمندان تعلیم وتربیتمعتقدند که مهمترین خصوصیت یک مدرس خوب قدرت او در انتقال و تفهیم هدفهای آموزشی به شاگردان و برقراری ارتباط با ایشان است و مدرس موفق کسی است که با استفاده از روشهای سمعی و بصری ارتباط صحیح و مؤثر با دانشجویان برقرار کند.
آموزش سمعی و بصری برخلاف تصور بعضی تنها مروج استفاده از علائم بصری مثل عکس و اسلاید و فیلم نیست بلکه در برقراری ارتباط صحیح و مؤثر استفاده از هر دو علامت بصری و لغوی را لازم و ضروری می داند. درست است که به قول ضرب المثل قدیمی چینی ارزش یک عکس برابر با ارزش ده هزار لغت است، ولی گاهی عکس آنچنان مبهم و دور از واقعیت است که برای شناخت آن باید از هزاران لغت و کلام استفاده کرد.
مدرس غیر از آشنایی با متن درس باید از هنر بزرگ ارتباط نیز بهرهمند باشد و بداند که چگونه متن درس را جهت یادگیری بهتر به شاگردان منتقل کند.
با استفاده از وسایل و مواد سمعی و بصری می توان نیرو و مهارت مدرس را در تدریس زیاد کرده و ضعف در ایجاد ارتباط و انتقال اطلاعات را به حداقل رسانید.
تاریخچه سمعی و بصری
تاریخچه آموزش سمعی و بصری از تاریخچه آموزش و پرورش در قرون جدید جدا نمی باشد. از قرن هفدهم به بعد دانشمندان و محققینی که با افکارانقلابی خویش لزوم تغییرات بسیار سریعی را در نحوه آموزش و تعلیـم یادآوری و توجیه می کردند به استـفاده از حواس شاگرد اشـاره کرده و از همین جهت می توان پاره ای از ایشان را مروجین اولیه استفادهاز اصول آموزش سمعی وبصری به حساب آورد. اولین مربی بزرگی که ارزش لوازم و مواد سمعی و بصری را در تدریس مورد توجه قرار داد کمنیوس دانشمند چک بود که توجه این دانشمند به اهمیت کتب درسی مصور در امر تعلیم و یادگیری باعث شد که از همان دوران فکر تهیه کتب درسی مصور در بین مسئولین آموزشی قوت گرفت.
پاره ای از عقاید و نظریات این دانشمند بزرگ که به موضوع استفاده از وسایل و مواد سمعی و بصری نیز مربوط می گردد عبارتند از:
۱) آموزش و تعلیم نباید برای یادگیرنده تولید خستگی نماید.
۲) تدریس گروهی در کلاس از جهت آموزش به تعداد شاگردان بیشتر به تعلیم فردی برتری دارد.
۳) برای تدریس بهتر و مفیدتر وجود کتب عکس دار و متنوع لازم وضروری است.
۴) در تدریس قبل از هر چیز باید اشیای حقیقی و واقعی مورد استفاده قرار گیرد.
۵) برای تدریس مسائل و موضوعات جدید باید ذهن و فکر شاگردان را آماده ساخت
۶) محیط خوشایند و مناسب برای یادگیری مناسب است.
بعد از کمنیوس، ژان ژاک روسو دانشمند معروف فرانسوی گامهای مؤثری در بوجود آوردن عقاید و ایده های نو در تعلیم و آموزش برداشت.
فیلسوف سوئیسی بنام پستالوزی مثل کمنیوس معتقد بود که پایه و اساس آموزش را باید بر تاثرات احساسی یا تاثیرات حسی قرار دارد.
پستالوزی این حقیقت را یکبار دیگر مورد تاکید قرار داد که بر خلاف افکار رایج کلمات و لغات تنها علامات و سمبلهایی از عالم واقع و خقیقت هستند و معنی و مفهومی ندارند، مگر اینکه با تجارب حقیقی مرتبط شوند. حصول این تجارب نیز تنها از راه درک اشیا و موجودات ذاتی و مملوس امکانپذیر خواهد بود.
خلاصه کلام این که مشهورترین پیشروان تعلیم و تربیت دنیای جدید برای تجدید بنای سیستم آموزشی استفاده بهتر از چشم و گوش در تعلیم و برقراری ارتباط را توصیه کرده اند
نقشی که مواد سمعی وبصری بعهده دارند
در اینجا سخن از نقش مواد آموزشی یا خدماتی است که وسائل و مواد سمعی و بصری انجام می دهند. تذکر این نکته ضروری است که هیچیک از وسایل و مواد سمعی و بصری از عهده انجام تمام خدماتی که در این قسمت از آنها نام برده می شود بر نمی اید و وسایل و موادی هستند که در موارد مختلف از عهده انجام بیش از یک نقش بر می ایند.
در آموزش سمعی و بصری بیشتر از آنچه به انتخاب متن و موضوع درس توجه داشته باشیم علاقمند هستیم با بهترین و مؤثرین روشهای انتقال و ارتباط آشنا شویم. بعبارت دیگر می خواهیم ببینیم که یک مدرس به چه طریقی یا طرقی می تواند متن درس خود را به دانشجویان بنحو بهتر و مؤثری انتقال بدهد و دراین انتقال مواد و وسایل سمعی و بصری چه نقشی را بازی می کنند و به چه صورت به مدرس کمک می کنند.
سالیان درازی است که محققین و دانشمندان علوم تربیتی بخصوص کسانی که در رشته تخصصی آموزش سمعی و بصری کار می کنند درپی آن هستند که از راه تحقیق علمی ارزش استفاده از وسایل سمعی و بصری را آشکار ساخته و از این راه معلمان و مدرسین را وادار به استفاده صحیح و مؤثرتر از این مواد و وسایل نمایند.
بررسی این تحقیقات که بیشتر در کشور های غربی صورت گرفته دارای دو فایده مهم خواهد بود. اول اینکه استاد در موقع استفاده از وسایل سمعی وبصری می داند که تنها بخاطر همرنگ جماعت شدن و یا پیروی از مد روز به این کار دست نزده و این وسایل و مواد به او فرصت خواهند داد مطالب خود را بهتر، زودتر و با عمق بیشتر به دانشجویان یاد دهد. ثانیا با ارائه نتایج این تحقیقات به مسئولین و مدیران آموزشی می توان آنها را قانع ساخت که بودجه ای که صرف خرید لوازم و ابزار سمعی و بصری می شود نه تنها به هدر نمی رود بلکه برعکس با توسعه امکانات سمعی و بصری و استفاده بیشتر از آنها فواید و امتیازات بسیاری عاید مدرس و دانشجو می شود. بقول پروفسور ادگاردیل اگر بیست سال پیش کسی می پرسید که وسایل و مواد سمعی و بصری چه خدمتی در امر آموزش و یادگیری می کنند جواب ما بیشتر متکی به حدسیات و مفروضات بوده است. امروزه پس از سالها تحقیق و مطالعه آنچه می گوییم پایه و اساس محکمتری دارد. در سال ۱۹۴۹، کمیته اجتماع ملی مطالعه تعلیم و تربیت در آمریکا پس از بررسی و مطالعه کلیه تحقیقاتی که به مدت سی سال در زمینه آموزش سمعی و بصری صورت گرفته بود نتیجه کلی آنها را به این صورت خلاصه نمود:
شامل 50 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله نحوه استفاده از وسایل آموزشی