بررسی مدل های ارزشگذاری دارایی های فکری در شرکت های دانش بنیان
.
مقدمه
در اقتصاد امروز، دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایه مالی و فیزیکی شده است. در طول عصر صنعت بهای تمام شده دارایی ها، کارخانجات، تجهیزات و مواد خام بود که برای موفقیت یک تجارت لازم بود اما در عصر اطلاعات این استفاده موثر از سرمای های فکری است که معمولا در موفقیت یا شکست یک مجموعه مؤثر است. بنابراین مدیران نیاز دارند که بتواند اثر تلاش های مدیریت دانش را بر عملکرد سازمان خود اندازه گیری کنند. اغلب شاخص های عملی مدیریت دانش برای اندازه گیری دارایی های دانش یا سرمایه فکری متمرکز هستند و فرض میکنند که خروجی مدیریت دانش بر میزان سرمایه گذاری سازمان موثر است. ارائه دارایی های دانشی موجب شناسایی شایستگی ها و قابلیت های ملی می شود که برای رشد اقتصادی، کسب مزیت رقابتی، توسعه انسانی و بهبود کیفیت زندگی ضروری خواهند بود (اشنایدر و سامکین، 2008). حداکثر سازی سود شعاری است که بر مبنای آن پارادایم ها، تئوری ها و مدل های گوناگونی در عرصه نظام دانش در حوزه مدیریت و حسابداری عنوان شده است. بر مبنای این پیش فرض عناصری مورد توجه و تمرکز اندیشمندان قرار میگرفت که سیستم روابط را فقط بر مبنای حداکثر سازی سود تنظیم می نمود. از سال 1950 با پیدایش تفکراتی نو مبنی بر خلق ارزش، توجه و تمرکز بر پیاده سازی الگوهای ارزش در سازمان، توسعه روز افزون شبکه کسب و کار، افزایش رقابت و رشد ابزارهای تکنولوژی، مسیر مدیریت بنگاه های اقتصادی را به سمتی سوق میداد که دیگر ابزارهای مدیریت گذشته توان مقابله با صنعت های در حال رشد و فضاهای جدید رقابتی را نداشت.
مدیریت دانش فرآیندی است که سازمان ها را دریافتن، گزینش، سازماندهی و انتشار و انتقال اطلاعات برای فعالیت هایی همچون حل مشکلات، یادگیری پویا، برنامه ریزی استراتژیک و تصمیم گیری یاری می دهد. در ابتدای عصر صنعتی شدن، سازمان ها اثربخشی و کارایی و همچنین برتری رقابتی خود را از طریق اتوماسیون، کاهش ضایعات و حذف فرآیندهای اضافی افزایش دادند. ولی در حال حاضر و در عصر دانش و دانشکاری، سازمان ها درصدد سازماندهی مجدد، جهت حذف مشاغل و نیروهای اضافی هستند. این جنبش از طریق مهندسی مجدد و مدیریت کیفیت فراگیر و مانند این ها انجام می شود که سازمان های روانتری را به ارمغان میآورد. در اینجاست که نقش دانش و مدیریت دانش روشن می شود و سازمان ها در پی تحقق و استفاده از مهمترین دارایی های ناشناخته و راکد خود به نام دانش برمی آیند. لذا مدیریت دانش در این راستا باید از سویی همراه با اثربخشی و کارایی باشد و از سوی دیگر باید بتواند به خوبی از عهده کسب، حفظ و نگهداری و انتشار دانش در سطح سازمان برآید (رهنورد، 1388).
در سال 1962 چندلر در کتابی به نام استراتژی و ساختار استراتژی، استراتژی را وارد حوزه کسب و کار کرد، استراتژی که تا قبل از آن فقط در حوزه نظامی مطرح بود. اندروز در سال 1965 استراتژیهای کسب و کار را مطرح کرد و در سال 1970 مینتزبرگ و پورتر پدران استراتژی، مفاهیمی را مطرح نمودند که بر اساس آن مدیران علاوه بر توجه و تمرکز بر علایق سهامداران نگاهی نو به علایق و انتظارات ذینفعان دارند و بر اساس این مفهوم دیگر سازمان فقط به دنبال خلق ثروت برای سهامداران نیست بلکه به دنبال خلق ارزش برای ذینفعان خود میباشد. بیان استراتژی رقابتی توسط پورتر نظام اندیشه را به سمت ارزش آفرینی و ایجاد مزیتهای رقابتی هدایت نمود. توجه بر تمرکز، تمایز و ایجاد مزیتهای رقابتی ممکن نیست مگر با شناسایی و استقرار زنجیره ارزش مفهومی که پورتر بر آن توجه خاص دارد بهره گیری از عناصر زنجیره ارزش و غنی نمودن هر عنصر سازمانها را در خلق ارزش یاری میرساند (اشنایدر و سامکین، 2008). هرچند که سازمانهای انتفاعی، بکارگیری و توسعه ابزارهای مدیریتی و حسابداری جدید را زودتر از سازمانهای تحقیقاتی و سازمانهای غیرانتفاعی آغاز نموده اند، با این حال به نظر میرسد که اندازه گیری و مدیریت منابع دانش بنیان از ظرفیت بالای در سازمانهای تحقیقاتی برخوردار میباشد. چرا که مهمترین منابع آنها، داراییهای نامشهود میباشد و مهمترین خروجی آنها نیز دانش میباشد. همچنین سیستمهای حسابداری سنتی قادر نیستند تا اطلاعات شفف و روشنی را برای مدیریت استراتژیک منابع دانش بنیان و تصمیم گیری پیرامون سرمایه گذاری در این منابع ارائه نمایند (صلواتی سرچشمه و همکاران، 1387).
مدیریت منابع انسانی یکی از عناصر کلیدی زنجیره ارزش مقولهای است که برای هر بنگاه اقتصادی میتواند مزیتی رقابتی محسوب گردد. منظر مالی درک خود را برمبنای کمی نمودن مفاهیم می شناسد آنچه لرد کلوین بیان میدارد وقتی از آنچه صحبت میکنید، بتوانید آن را به صورت کمی و عددی بیان نموده و اندازه گیری کنید، میتوانید درک مناسبی از آن بدست آورید. لذا سنجش موفقیت در عملکرد مدیران در میزان ارزش آفرینی سازمان در حوزه منابع انسانی مقوله ای است که دانش حسابداری میتواند پاسخگوی این نیاز باشد. بر مبنای این مفهوم همزمان با تحول در سیستمهای مدیریتی مفاهیم جدیدی رخ نمایانده است که توجه بر یکی از این مفاهیم عنوان پژوهش حاضر میباشد. سرمایه فکری علیرغم اینکه به سرمایه اشاره دارد، یک اصطلاح حسابداری یا اقتصادی نیست. برخی از نویسندگان این مفهوم را برای توصیف دانش و قابلیت دانایی یک موجودیت اجتماعی نظیر سازمان، اجتماع یا اقدام حرفهای به کار میبرند (سویبای، 2001). امروزه توجه به سرمایه های فکری، رویکردی است که ابزار تحقق کارایی و کارآمدی را در اختیار مدیران میگذارد و از این رو مؤلفههای ناملموس مورد توجه شدید سازمانها قرار گرفته است، علیرغم این میزان اهمیت، سرمایه فکری در سازمانها به ندرت جایگاه خود را یافته است و تاکنون تعداد کمی از سازمانها برای اندازه گیری و مدیریت و گزارش داراییهای ناملموس خود تلاش کرده اند. از این رو پژوهش حاضر به دنبال بررسی مدلها و روشهای اندازهگیری و ارزیابی سرمایه فکری در سازمان و ارائه مدل بومی شده برای این منظور می باشد.
فهرست مطالب
.
بخش اول: مقدمه ای بر سرمایه فکری
1-1- مقدمه. 8
1-2- سیر تاریخی سرمایه فکری... 10
1-3- مفهوم سرمایه فکری... 14
1-4- ویژگی های سرمایه فکری... 15
.
بخش دوم: سرمایه فکری
2-1- تعاریف سرمایه فکری... 17
2-2- زیرشاخههای سرمایه فکری... 19
2-2-1- اختراع. 19
2-2-2- اختراع کوچک.... 20
2-2-3- علائم تجاری.. 20
2-2-3-1- هدف از علائم تجاری.. 21
2-2-3-2- شرایط ثبت علائم تجاری.. 21
2-2-3-3- چگونگی ثبت علامت تجاری.. 22
2-2-3-4- دامنه محافظت علامت تجاری.. 22
2-2-4- طرحهای صنعتی.. 22
2-2-5- اسرار تجاری.. 23
2-2-5-1- حفاظت از اسرار تجاری.. 24
2-2-6- افشای اجتناب ناپذیر. 26
2-3- مولفههای سرمایه فکری... 27
2-3-1- سرمایه انسانی و شاخصهای سنجش آن.. 27
2-3-2- سرمایه ساختاری و شاخصهای سنجش آن.. 28
2-3-3- سرمایه مشتری و شاخصهای سنجش آن.. 28
2-3-4- سرمایه نوآوری و شاخصهای سنجش آن.. 29
.
بخش سوم: مدیریت سرمایه فکری
3-1- فرآیند مدیریت سرمایه فکری... 32
3-2- رویکردهای مدیریت سرمایه فکری... 32
3-3- مدلهای سرمایه فکری... 33
3-3-1- مدل بونتیس.... 33
3-3-2- مدل هدایتگر اسکاندیا 33
3-3-3- طبقه بندی بروکینگ.... 36
3-3-4- طبقه بندی رس و همکاران (مدل رس و رس) 36
3-3-5- طبقه بندی سویبای.. 36
3-3-6- مدل کمث... 37
3-3-7- مدل پتراش.... 37
3-3-8- مدل پایه برای مدیریت و گزارش سرمایههای فکری.. 38
3-3-8-1- اقدام اصلاحی در راستای بهبود سرمایه فکری.. 40
3-3-9- مدل منشور عملکرد. 40
3-3-10- مدل ممیزی سرمایه فکری.. 40
3-3-11- مدل شاخص سرمایه فکری.. 40
3-3-12- مدل مفهومی بررسی تاثیر مدیریت سرمایههای فکری بر عملکرد سازمان.. 41
3-3-13- مدل یکپارچه سنجش مولفههای سرمایه فکری.. 42
3-3-14- سایر مدلها 43
3-4- مدیریت سرمایه فکری از منظر مالی... 48
.
بخش چهارم: اندازه گیری سرمایه فکری
4-1- ضرورت اندازه گیری سرمایه فکری... 50
4-2- اهداف اندازه گیری سرمایه فکری... 50
4-3- مزایای اندازه گیری سرمایه فکری... 51
4-4- مسائل و مشکلات اندازهگیری سرمایه فکری... 51
4-5- روشهای اندازه گیری سرمایه فکری... 52
4-5-1- روشهای بازده داراییها 52
4-5-1-1- ارزش افزوده اقتصادی.. 53
4-5-1-2- ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری.. 54
4-5-1-3- ارزش نامشهود محاسبه شده 54
4-5-1-4- درآمد سرمایه دانش.... 55
4-5-2- روشهای سرمایه گذاری بازار. 55
4-5-2-1- برگه متوازن نامحسوس.... 56
4-5-2-2- نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری.. 56
4-5-2-3- ارزش بازار تخصیص یافته سرمایه گذار 57
4-5-2-4- کیو توبین.. 57
4-5-3- روشهای سرمایه فکری مستقیم.. 57
4-5-3-1- روش کارگزار فناوری.. 58
4-5-3-2- امتیازات ثبت شده موزون.. 59
4-5-3-3- حسابداری و هزینه یابی منابع انسانی.. 60
4-5-3-4- روش ارزشگذاری جامع.. 60
4-5-3-5- حسابداری برای آینده 60
4-5-3-6- اعلامیه منابع انسانی.. 61
4-5-3-7- جستجوگر ارزش.... 61
4-5-3-8- ارزش گذاری دارایی فکری.. 62
4-5-3-9- روش مالی اندازهگیری داراییهای نامشهود. 62
4-5-4- روشهای کارت امتیازی... 62
4-5-4-1- روش کارت امتیازی متوازن.. 63
4-5-4-2- هوش سرمایه انسانی.. 64
4-5-4-3- هدایت کننده اسکاندیا 64
4-5-4-4- شاخص سرمایه فکری.. 65
4-5-4-5- نمایشگر دارایی نامشهود. 65
4-5-4-6- چرخه ممیزی دانش.... 66
4-5-4-7- خطوط راهنمای مریتوم. 66
4-5-4-8- کارت امتیازی زنجیره ارزش.... 66
4-5-4-9- خطوط راهنمای دانمارک... 67
4-5-4-10- بهره هوشی کسب و کار 67
4-5-4-11- رویکرد ارزش کل نگر. 67
4-5-4-12- درجه بندی سرمایه فکری.. 67
4-5-4-13- اندازهگیری و حسابداری سرمایه فکری.. 68
4-5-4-14- نقشه داراییهای دانش.... 68
4-6- گزارشگری سرمایه فکری... 68
.
بخش پنجم: پیشینه پژوهش
5-1- مروری بر پیشینه پژوهش..... 71
5-1-1- پژوهشهای داخلی.. 71
5-1-2- پژوهشهای خارجی.. 73
منابع و مراجع.. 76
.
فهرست جداول
جدول 3-1: مدل شناسایی و مدیریت کردن سرمایه فکری.. 50
جدول 3-2: مدیریت سرمایه فکری در شرکتهای کوچک و متوسط... 53
.
فهرست اشکال
شکل 3-1: مدل اسکاندیا 41
شکل 3-2: مدل رس.... 42
شکل 3-3 : مدل کمث... 43
شکل 3-4: مدل پتراش.... 44
شکل 3-5: مدل پایه برای مدیریت و گزارش سرمایههای فکری در سازمانهای تحقیقاتی.. 45
شکل 3-6: مدل شاخص سرمایه فکری.. 47
شکل 3-7: مدل یکپارچه سنجش مولفههای سرمایه فکری.. 48
شکل 3-8: مدل ساختاری سنجش اثرگذاری سرمایه نوآوری بر دیگر سرمایهها 49
شکل 3-9: مدل سرمایه فکری در سیستم آموزشی.. 50
شکل 3-10: مدل سلسله مراتبی سرمایه فکری.. 51
شکل 3-11: مدل سرمایه فکری گوگان.. 52
شکل 3-12: مدل شاخص های حسابداری سرمایه فکری.. 54
تعداد صفحات: 81
نگارش حرفه ای و آماده استفاده
بررسی مدل های ارزشگذاری دارایی فکری در شرکت های دانش بنیان