اشاره
سازمان‌ها، اهدافی مختلف دارند و ممکن است واجد ترکیبی از اهداف باشند. لذا نیاز روزافزون به اطلاعات صحیح و بهنگام برای بکارگیری در فرایند تصمیم‌گیری مدیران، به‌مقوله‌ای اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. دراین زمینه، سیستم اطلاعات مدیریت، منبع اصلی ارائه اطلاعات به‌شمار می‌آید. سیستم حسابداری مدیریت به‌عنوان مهمترین زیرمجموعه این سیستم، اطلاعات مالی و غیرمالی متنوعی را در اختیار استفاده‌کنندگان این نوع اطلاعات، بویژه «مدیران هر سازمان» قرار می‌دهد. از این‌رو، در این مقاله ابتدا به تعریف حسابداری مدیریت و مباحث اصلی موجود آن پرداخته، سپس نقش حسابداری مدیریت در دستیابی سازمان به اهداف خود را بیان می‌داریم.
سازمان‌ها با توسعه تکنولوژی در صنایع و ایجاد تغییر و تحول در سیستم‌های تولید، با پیچیدگی و تغییراتی شدید روبه‌رو شده‌اند. وسعت این تغییرات به‌گونه‌ای است که مدیریت به‌تنهایی نمی‌تواند شناختی کافی در مورد محیط خود در سازمان داشته باشد. به‌همین دلیل، ضرورت پیدا کرده است که سیستمی به‌وجود آید تا مدیریت را در امر شناسایی مشکل، تعیین اهداف، شناسایی دقیق مسئله، تعریف راه‌حل‌های ممکن، ارزیابی راه‌حل‌ها، انتخاب راه‌حل بهینه و اجرا، کنترل و ارزیابی آن کمک کند. سیستم اطلاعات مدیریت و سیستم‌های حمایت از تصمیم‌گیری، باهمین‌منظور به‌وجود آمده و توسعه یافته‌اند. سیستم اطلاعاتی حسابداری مدیریت نیز در همین‌زمینه توسعه پیدا کرده است، به‌نحوی که بخش مهم اطلاعات موردنیاز مدیریت را تامین می‌کند. به‌همین دلایل، مدیر نمی‌تواند حتی با اتکا به اطلاعات و تجربیات شخصی و اطلاعات منعکس در صورت‌های مالی، به‌نحوی احسن وظایف خود را انجام دهد. سیستم اطلاعاتی حسابداری مدیریت، با هدف کمک به مدیریت در امر تصمیم‌گیری به‌وجود آمده و همگام با گسترش و پیچیده شدن سیستم تولید، رشد و گسترش یافته است. نقش حسابداری مدیریت، عبارت است از تهیه و ارائه اطلاعات مرتبط و سودمند برای کمک به مدیریت در برنامه‌ریزی فعالیت‌ها، اعمال کنترل مدیریت و تصمیم‌گیری عقلایی در زمینه تحقق اهداف سازمان.
حسابداری مدیریت را نمی‌توان مجموعه‌ای از قواعد ثابت تلقی کرد. زیرا سعی می‌کند تا به افراد درون‌سازمان (هیئت مدیره، مدیران و دیگر افراد) در زمینه اخذ تصمیم‌گیری‌ها یاری کرده و راهنمایی معتمد برای نمایان‌سازی سیاست‌ها و نقشه‌های آتی سازمان باشد.
تاریخچه حسابداری مدیریت
نهضت مدیریت علمی و پیدایش کارخانه‌های فولاد و خط آهن را می‌توان برداشتن اولین گام در مسیر نیاز به حسابداری مدیریت دانست. براساس تحقیقاتی که توسط جانسون انجام شده است، سیستم‌های اطلاعاتی کنترل مدیریت و هزینه‌یابی، در رشد و توسعه صنایع حمل‌و‌نقل و تولید و توزیع در فاصله سال‌های 1850 تا 1925، نقشی بسزا داشته است. تقاضا برای اطلاعات به‌منظور برنامه‌ریزی و کنترل داخلی، در نیمه اول قرن 19 ایجاد شد. در آن زمان، کارخانه‌هایی نظیر نساجی و راه‌آهن، برای ایجاد هماهنگی بین فرایندهای گوناگون درون?سازمان، به رویه‌های اداری داخلی نیاز داشتند. سیستم هزینه‌یابی کارخانه‌هایی مانند نساجی دارای توانایی سنجش بازده تبدیل انواع مواداولیه به کالای ساخته‌شده بودند. تا 1925، نوآوری‌ها مختص ارتقا کارایی مؤسساتی بود که در زمینه تولید انبوه محصولات استاندارد با سهم نسبتاً زیاد هزینه دستمزد تلاش فعالانه‌ای داشتند، اما تقاضا برای سیستم حسابداری مدیریتی که کنترل و هماهنگی فعالیت‌های متنوع سازمان را تسهیل کند، پس از بروز پدیده ادغام افقی و شرکت‌های چند فعالیته، ایجاد شد.
نسبت معروف بازده سرمایه‌گذاری به‌عنوان پاسخی به ظهور شرکت‌های بزرگ و ابزاری برای کنترل عملیات غیرمتمرکز آنان، از نوآوری‌های بزرگ حسابداری مدیریت تا 1920 محسوب می‌شود. در سال‌های میانی قرن بیستم، موضوعاتی مانند قیمت‌گذاری انتقالی با رویکردهایی همچون هزینه‌یابی کامل و هزینه‌یابی استاندارد، همراه بود. در حدود سال‌های 1960، حسابداری مدیریت شاهد بروز جریان قابل‌توجهی از کاربرد مدل‌های مقداری در مسائل برنامه‌ریزی و کنترل بود. تغییر شرایط محیطی و درونی سازمان‌ها و پیشرفت تکنولوژی، معیارهای جدیدی را برای حسابداری مدیریت مطرح کرده است که روش‌های سنتی، پاسخگوی آنها نیستند و از این‌رو، حسابداری مدیریت در خدمت اهداف استراتژیک شرکت قرار گرفت.
حسابداری مدیریت
حسابداری مدیریت، شامل طراحی و استفاده از حسابداری در داخل سازمان است. حسابداری مدیریت را نمی‌توان مجموعه‌ای از قواعد ثابت به‌حساب آورد بلکه روش‌های حسابداری مدیریت به‌منظور دستیابی به هدف‌های سازمان از طریق بهبود تصمیم‌گیری توسط مدیران و کارکنان آن است. حسابداری مدیریت، هم اطلاعات واقعی و هم اطلاعات براوردی را برای کمک به مدیران در عملیات روزانه و برنامه‌ریزی عملیات آتی، به‌کار می‌گیرد و با مسائل خاصی که مدیران واحد تجاری در سطوح مختلف با آن روبه‌رو هستند، سروکار دارد.
به‌طور کلی می‌توان گفت که حسابداری مدیریت، نوعی سیستم اندازه‌گیری و گردآوری اطلاعات مالی و عملیاتی است که فعالیت مدیریتی و رفتارهای انگیزشی را هدایت کرده و ارزش‌های فرهنگی موردنیاز برای رسیدن به اهداف استراتژیک سازمان را ایجاد و حمایت می‌کند. با توجه به تعاریف می‌توان چهار مفهوم کلیدی زیر را از این تعاریف استخراج کرد:
• ماهیت: از نظر ماهیت، حسابداری مدیریت نوعی فرایند اندازه‌گیری است.
• محدوده: اطلاعات عملیاتی مانند هزینه یا اطلاعات مالی و غیره را دربر می‌گیرد.
• هدف: هدف حسابداری مدیریت کمک به سازمان در زمینه تحقق هدف‌های استراتژیک است.
• شاخص: اطلاعات مناسب در حسابداری مدیریت، سه شاخص عمده دارند:
• شاخص فنی: بالابردن درک پدیده اندازه‌گیری و گردآوری اطلاعات مربوط برای تصمیم‌های استراتژیک
• شاخص رفتاری: تشویق به فعالیت‌هایی که با هدف‌هایی استراتژیک سازمان سازگارند.
• شاخص فرهنگی : حمایت یا خلق رشته‌ای از ارزش‌های فرهنگی و اعتقادات مشترک در سازمان و جامعه
فرایندهای کلیدی حسابداری مدیریت عبارتند از:
تحلیل: پیچیدگی‌های به‌وجود آمده از اطلاعات گذشته، حال و برنامه‌های آتی، ناشی از محیط داخلی شرکت و خارج از آن است. نقش حسابداری مدیریت، طرح مکانیزم‌هایی برای اخذ اطلاعات مالی با یک روش موثر هزینه (هزینه-فایده) و سپس ارائه اطلاعات در زمانی مناسب به مدیریت است.
تصمیم‌گیری: حسابداری مدیریت، در واقع نقش مهمی در فراهم‌آوری اطلاعاتی موثر برای تصمیم‌گیری مدیران در خصوص حل مشکلات موجود ارائه می‌دهد.
برنامه‌ریزی: یکی از وظایف کلیدی و عمده حسابداری مدیریت، تمرکز بر وقایع آتی است. در بسیاری از شرکت‌ها، اطلاعات تاریخی می‌تواند برای ارزیابی تغییرات عملیات اصلی و راهنمایی برای عملیات استراتژیک باشد. حسابداری مدیریت، نقشی مهم در فراهم‌سازی زمینه برنامه‌ریزی تامین فعالیت‌های جزئی در اهداف کمی دارد.
کنترل: گرچه حسابداری مدیریت به‌طور عادی کنترلی بروز بر عملیات سازمان ندارد، اما می‌تواند نقش مهمی در تعیین و اصلاح مکانیزم‌ها برای بازنگری و کنترل فعالیت سازمان فراهم سازد. حسابداری مدیریت به‌وسیله مقایسه اهداف فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده با واقعی (آنچه اتفاق افتاده) می‌تواند اختلافات را شناسایی، تعهدات بعدی را رسیدگی و سپس پیشنهادات عملی و راه‌گشا به مدیریت ارائه دهد.
سیستم حسابداری مدیریت، می‌تواند در موارد زیر به مدیران کمک کند:
• درک روابط علت و معلولی: حسابداری مدیریت می‌تواند به مدیریت در این زمینه که چه چیزی باعث و علت هزینه شده است و یا چرا ظرفیت خالی یا غیرقابل استفاده برای تولید وجود دارد، کمک کند.
• تشخیص فعالیت‌هایی که ارزش‌افزوده ایجاد نمی‌کنند یا کارایی ندارند: حسابداری مدیریت با تشخیص فعالیت‌ها یا وظایف ناهماهنگ یا تکراری که به نیازهای مشتری مرتبط نیست، به طراحی مجدد فرایندهای کاری کمک می‌کند.
• درک ارتباط بین اجزای مختلف یک زنجیره ارزش: اطلاعات حسابداری مدیریت می‌تواند تاثیر فعالیت‌های واسطه یا تامین‌کننده را بر آنچه در نهایت مشتری برای یک محصول می‌پردازد، نشان دهد.
• تشخیص گلوگاه‌های فرایند در داخل یا خارج شرکت: حسابداری مدیریت می‌تواند نشان دهد چه اجزایی از فرایند کاری (ماشین یا انسان) محدودکننده کارایی سیستم بوده و باعث نارضایتی مشتری می‌شود.
• شفاف کردن مسائل و تغییر درک افراد
• ایجاد انگیزه در مدیران و کارکنان: اندازه‌گیری اجزا باعث مشخص شدن رفتارهای مطلوب می‌شود. افراد معمولا به‌این اندازه‌گیری‌ها پاسخ می‌دهند.
• تغییر گرایش و جهت‌ها: معیارها که به‌طور حتم از نوع ارزشیابی هستند، باعث تغییر سطوح گرایش‌ها و تلاش‌ها می‌شود. مثلا، استاندارد زمانی برای اجرای یک فعالیت، هدفی را مشخص می‌کند که انتظار می‌رود کارکنان، با تلاش معقول به آن دست پیدا کنند. در صورت موفقیت، آنها سطح تلاش خود را بازنگری می‌کنند و در نتیجه، دفعه بعد عملکرد بهتری خواهند داشت.
• تغییر نسبت‌ها: افراد تمایل دارند که موفقیت را به فعالیت خود نسبت دهند، اما شکست‌ها را به عوامل محیطی مربوط کنند. تحقیقات نشان داده که این نسبت دادن، می‌تواند با ملاک‌های حسابداری مدیریت تغییر کند و در نهایت رفتارها را نیز تغییر دهد.
مباحث اصلی حسابداری مدیریت
تمامی جنبه‌های حسابداری مدیریت، عملا تحت تاثیر چند مبحث اصلی قرار دارند. که عبارتند از:
الف- اطلاعات
نیاز به اطلاعات معمولا نیروی محرکه حسابداری مدیریت محسوب می‌شود. اطلاعات حسابداری مدیریت، غالبا دو منظور اصلی را تامین می‌کند:
1. تسهیل تصمیم‌گیری
2. اثر بر تصمیم‌گیری
اطلاعات در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار می‌گیرند تا آنان را در انتخاب بهترین راه‌حل از میان راه‌حل‌ها یاری دهند. این اطلاعات غالباً بر تصمیم مدیران نیز اثر می‌گذارند. مثلا، بودجه سالانه یک واحد انتفاعی را مدنظر قرار دهید. گرچه بودجه توسط حسابداری مدیریت تهیه می‌شود، اما در نهایت باید توسط مدیریت ارشد واحد انتفاعی موردتصویب قرار گیرد. علاوه‌بر این، اطلاعات بودجه بر تصمیم‌گیری‌های مدیران نیز اثر می?گذارد زیرا در پایان سال، مخارج واقعی با مبالغ بودجه شده مقایسه شده و هرگونه انحراف با اهمیت مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد.
ب-آثار رفتاری
واکنش مدیران و کارکنان نسبت به اطلاعات حسابداری مدیریت غالباً آثار با اهمیتی را بر رویدادهای واحدهای انتفاعی بر جای می‌گذارد. مثلا واکنش مدیر تولید نسبت به بودجه مصوب چگونه است؟ یا اطلاعات مربوط به اقلام بهای تمام‌شده چگونه بر قیمت‌گذاری کالاها و خدمات تاثیر می‌گذارد؟ و یا... تمامی این سوالات به تمایلات رفتاری افراد و محدودیت آنان در به‌کارگیری اطلاعات مربوط است. هرچه درک حسابداران مدیریت از رفتار کارکنان بهتر باشد، تهیه اطلاعات موردنیاز برای آنان اثربخش‌تر خواهد بود.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 21 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله حسابداری مدیریت