بهینه سازی در مصرف انرژی
با درک وجود چرخه های تباه ساز اقتصادی می توان خدمات ورود صنایع داخلی به بازارهای جهانی و رقابت پذیر کردن آن را فراهم ساخت.
مردم ایران در سال 1379- 20 میلیارد دلار انرژی مصرف کرده اند که در 10 سال آینده این رقم به 35 تا 37 میلیارد دلار خواهدرسید.
تداوم مصرف بی رویه انرژی می تواند تداوم صادرات نفتی را با مشکل مواجه سازد.
با اعمال سیاستهای بهینه سازی مصرف و مدیریت انرژی می توان حداقل 20 درصد در انرژی مصرفی کشور صرفه جویی کرد بدون آنکه به تولید و رفاه عمومی لطمه وارد شود.
هرگونه مصرف بی رویه داخلی به کاهش توان صـادراتی نفت خام منجر می شود و می تواند کشور تولیدکننده نفت را به واردکننده این محصول تبدیل کند.
لحاظ نکردن مصرف بهینه انرژی در محصولات صنعتی، یکی از موانع اصلی فروش موثر و صادرات محصولات صنعتی ایران به دیگر کشورهاست.
نحوه مصرف انرژی در کشور، در انواع مختلف فسیلی نفت خام، نفت سفید، بنزین، گاز و برق، موضوعی است که به دلایل متعدد در اولویتهای دست چندم مصرف کنندگان خانوار و یـا صنعتی قرار گرفته است. درحالی که انرژی بری فعالیتهای تولیدی و راندمان انرژی کالای صنعتی، دوعامل مهم تصمیم گیریهای اقتصادی در بازارهای جهانی است.
درک وجود چرخه های تباه ساز اقتصادی در این موضوع، به حفظ ذخایر غیرقابل برگشت انرژی کشور منجر گردیده و با متحول کردن بخش صنایع کشور، مقدمات ورود صنایع داخلی به بازارهای جهانی، سودآوری فرایندهای تولیدی و رقابت پذیرکردن آن فراهم خواهدشد.
اقدامات کلان و ارزشمند در این زمینه، نیازمند هماهنگی و همکاری تمامی بخشهای اقتصادی و بویژه بخش صنعت کشور است تا با درک متقابل و اطلاع رسانی مناسب شاهد خیزشی نو در عرصه اقتصاد و سوددهی فعالیتهای صنعتی کشور در مقایسه با بازارهای جهانی باشیم. دراین راستا، تحقیق حاضر در چهار محور زیر ارائه می گردد:
1 - وضعیت مصرف انرژی در داخل کشور؛
2 - ضرورت بهینه سازی مصرف انرژی در بخش صنعت؛
3 - سیاستها و راهکارهای بهینه سازی مصرف انرژی؛
4 - اقدامات صورت گرفته، دستاوردها و تسهیلات بهینه سازی مصرف انرژی.
در گردآوری و تدوین این تحقیق، از آمار رسمی منتشره توسط سازمان بهینه سازی مصرف انرژی کشور و مباحث مطروحه درهمایش علمی تخصصی صنعتگران که تیرماه 81 بـرگزار شد با موضوع بررسی روشهای بهینه سازی مصرف انرژی استفاده شده است.
وضعیت مصرف انرژی در کشور
ایرانیان در سال 1379، معادل 20 میلیارد دلار، انرژی مصرف کرده اند که در 10 سال آتی به 35 الی 37 میلیارد دلار خواهدرسید و باتوجه به سقف ثابت تولید نفت ایران در اوپک، تداوم مصرف بی رویه انرژی می تواند تداوم صادرات نفتی را با مانع جدی مواجه سازد، به طوری که طبق آمار رسمی، میزان مصرفی اولیه انرژی در کشور در سال 1999 (م) از میزان صادرات، پیشی می گیرد. (ویژه نامه ذخائر انرژی در ایران)
عرضه سرانه انرژی اولیه طی سالهای 1348 تا 1378، از سه بشکه معادن نفت خام به سیزده 13/5 بشکه معادل نفت خام افزایش یافته و سرانه مصرف نهایی انرژی طی این مدت از 2/4 به 10/3 بشکه معادل نفت خام افزایش یافته است (حدود 5 برابر شده است). درحالی که طی این مدت، تولید ناخالص داخلی کشور، به قیمتهای ثابت، تنها، 3/7 درصد رشد داشته است یعنی افزایش مصرف انرژی تماماً صرف بهبود وضعیت زندگی و افزایش رفاه جامعه نگردیده بلکه صرف استفاده نادرست و بی رویه و اتلاف انرژی در فرایندهای تولیدی و یا سایر بخشهای اقتصادی شده است. (ویژه نامه انرژی)
ازطرف دیگر مطابق آمار سالنامه آماری سازمان ملل، در سال 1995 (م)، به ازاء مصرف یک تن معادل نفت خام، ارزش افزوده کشورها به ترتیب زیر بوده است: (ویژه نامه انرژی) (جدول 1)
دقت در ارقام فوق به وضوح نشان می دهد که چگونه این باور نادرست که به علت دارا بودن ذخایر غنی انرژی، باید انرژی را در ارزانترین قیمت ممکن، مصرف کنیم، باعث اتلاف این سرمایه های غیرقابل احیاء و غیراقتصادی شدن فعالیتهای تولیدی ایران در مقایسه با بازارهای جهانی گردیده است.
ازطرف دیگر، بررسیها نشان می دهد مجموع ارزش واقعی انرژی مصرفی سالانه کشور، بیش از 15 میلیارد دلار است و با اعمال سیاستهای بهینه سازی مصرف و مدیریت انرژی می توان، حداقل 20 درصد انرژی مصرفی کشور را صرفه جویی کرد بدون آنکه به رفاه عمومی و تولیـد لطمه ای وارد شود (بلکه به عنوان سرمایه ای جدید، مورداستفاده مجدد قرار گیرد). یعنی به میزان حداقل سه میلیارد دلار در سال، که نزدیک به درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی کل کشور است! (ویژه نامه انرژی)
علاوه بر این، از آنجایی که در سازمان اوپک سقف و سرجمع تولید نفت خام هر کشور (تولیدکننده نفت خام) تعیین می شود (و نه میزان صادرات آن کشور)، از این رو هرگونه مصرف بی رویه داخلی، به کاهش توان صادراتی نفت خام آن کشور منجر گردیده و درنهایت می تواند همان کشور تولیدکننده را به واردکننده نفت خام تبدیل کند! به طوری که در کشور ما، درصورت حفظ روند سابق سیاستهای تولید و مصرف انرژی، در 20 سال آتی، امکان صادرات نفت خام، کاملاً از بین رفتــه و تـولید داخلی انرژی در ایران، صرفاً می تواند پاسخگوی میزان مصرف داخلی باشد! (تبادل هم افزایی مهندس خلیلی)
ضرورت بهینه سازی
بخش صنعت کشور، به عنوان عنصر مشترک تمامی بخشهای اقتصادی، نه تنها 24 درصد انرژی نهایی کشور را مصرف می کند، (تبادل هم افزایی) بلکه نقش اصلی در تعیین میزان بازدهی مصرف انرژی و یا راندمان محصولات مصرف کننده انرژی را برعهده دارد و این موضوع، عامل مهم تعیین کننده مصرف انرژی سایر بخشهای اقتصادی است، چرا که بسیاری از وسایل مورداستفاده امروز، به نوعی حاصل فعالیتهای تولیدی و صنعتی دیروز است (جدول 2).
از این رو هرگونه کاهش در مصرف انرژی فعالیتهای صنعتی و یا افزایش راندمان انرژی محصولات صنعتی، تاحد زیادی می تواند به کاهش مصرف انرژی در سایر بخشهای اقتصادی کشور کمک کند و شاخص شدت انرژی کشور (که نشان دهنده مصرف انرژی برای تولید مقدار معینی کالا و خدمات است) را به حد قابل قبول و معقولانه ای برساند. این شاخص برحسب عرضه انرژی اولیه و یا مصرف نهایی انرژی محاسبه گردیده و متوسط شدت انرژی به ازاء هر دلار تولید در ایران در سال 2000 میلادی (به ازاء هر دلار مساوی 8000 ریال)
برابر 70 هزار بی تی یو است.
اتلاف و مصرف بی رویه انرژی در فرایندهای تولیدی، و تولید محصولات با راندمان انرژی پایین، ترکیب مصرف نهایی انرژی در بخشهای مصرف کننده را طوری تغییر داده است که به مرور زمان، سهم بخشهای مولد (صنعتی و کشاورزی) کاهش و سهم بخشهای غیرمولد (خانگی و تجاری) افزایش یافته است.
افزایش راندمان مصرف انرژی (به معنی کاهش میزان مصرف انرژی به ازاء هر واحد تولید کالای صنعتی)، بهبود بازده ماشین آلات، سیاستگذاری مناسب و آموزش کارکنان ازجمله راهکارهای موثر برای کاهش مصرف انرژی در فرایندهای تولیدی و نخستین گام بهینه سازی در بخش صنعت است. براین اساس، لحاظ کردن »میزان انرژی بری« در توسعه واحدهای تولیدی یعنی »کم انرژی مصــرف کــردن یک خط تولید نسبت به گزینه های جایگزین« باید به عنوان یک عامل مهم در تصمیم گیریها، موردتوجه قرار گیرد.
گام دوم کاهش شدت مصرف انرژی در بخش صنعت، افزایش بازده انرژی محصولات تولیدی است که در سایر بخشهای اقتصادی، از قبیل حمل و نقل، خانگی، تجاری، کشاورزی و... مصرف می شوند چرا که وقتی در طراحی فرایند تولید یک محصول، مصرف کمتر انرژی توسط این محصول، پیش بینی شده باشد، مقدمات صرفه جویی انرژی در آینده، فراهم گردیده و در زمان به کارگیری آن محصول، بدون نیاز به هزینه های جدید، انرژی مصرفی کل کاهش خواهدیافت.
به عنوان نمونه متوسط مصرف روزانه بنزین هر خودرو داخلی، 10/5 لیتر، در آمریکا 7/3 لیتر و در فرانسه تنها 2 لیتر است (با وجود کیفیت و کارایی بالای خوروهای خارجی) و از این نظر، افزایش ظرفیت تولید خودرو داخلی با سیستم های کنونی مصرف بنزین، به معنی تضمین مصرف بی رویه و غیرمعقولانه بنزین توسط این خودروها، در بیست، سی سال آتی است (معضلات صنعت در ارتباط با انرژی، مهندس اسلامی)
ازطرفی دیگر، لحاظ نکردن مصرف بهینه انرژی در محصولات صنعتی، یکی از موانع اصلی فروش موثر و صادرات محصولات صنعتی ایران به دیگر کشورهاست و چنانچه صنعت کشور در دو بخش کاهش انرژی بری فرایندهای تولیدی و افزایش راندمان انرژی محصولات صنعتی، اقدامات اساسی و موثری انجام ندهد. در آینده ای نه چندان دور محکوم به ورشکستگی کامل در بسیاری از عرصه های صنعتی خواهیم بود،درحالی که توفیق در نیل به اهداف فوق، علاوه بر جلوگیری از اسراف و اتلاف سرمایه های غیرقابل احیاء انرژی و در کنــار مــزیتهای نسبی نفت و گاز کشور، زمینه ساز ورود کالاهای صنعتی ایرانی به بازارهای جهانی و عضویت موثر در سازمان تجارت جهانی(WTO) خواهدبود.صرفه جویی حاصل از بهینه سازی مصرف انرژی، درآمدی معادل دو الی سه برابر سود حاصل از سرمایه گذاری در بخش صنعت را تولید می کند و این میزان درآمد ملی حاصل از صرفه جویی، ضمن سودآور کردن فعالیتهای تولیدی می تواند به عنوان منابع جدید مالی برای فعالیتهای اقتصادی، مورداستفاده قرار گیرد. در این راستا پیش بینی می شود موسسات تولیدی و خدماتی جدید که با بهبود ساختارها به نحوی که تولید توسط نیازمندیهای بازار هدایت شود و با مهندسی فرایندهای اداری و تولیدی، کیفیت کار، ارتقا یابد، در ایران اوج گرفته و با سرعت جایگزین صنایع با تکنولوژی های قدیمی خواهندشد و سهم بزرگی از بازار را درکمال ناباوری به خود اختصاص خواهند داد.آنچه در این میان برای صنایع بزرگ و با سابقه حائزاهمیت است توجه به این نکته است که تکیه و اعتماد صرف، به داشتن تجربه ای طولانی در یک صنعت نمی تواند نجات دهنده صنایع در عرصه رقابت جهانی باشد چرا که از این منظر، تجربه چندین و چندساله، تنها تکرار چندین و چندساله یک تجربه یک ساله است و گریزی جز بهبود مستمر و مداوم فرایندها نیست. به عنوان نمونه در فرایندهای اداری و تولیدی آمریکا با اتخاذ »مهندسی ارزش« به عنوان یـک متـدولـوژی، به ازاء هر دلار سرمایه گذاری در این روش، حدود 20 دلار صرفه جویی در فرایندهای فوق، عاید می شود علاوه بر اینکه به بهبود فرایند و کیفیت محصول و خدمات نیز منجر می شود! (مدیـریت و مهنــدســی ارزش، مهندس جلال زاده)
نهایتاً، نگرش صحیح صنایع داخلی به مقوله بهینه سازی مصرف انرژی ضمن تضمین سودآوری این صنایع، منابع مالی جدیدی (را که قبلاً تلف می شوند) را به وجود می آورد که خود می توانند منشاء سرمایه گذاریهای جدید با اتخاذ شیوه های علمی مدیریتی شوند و درعین حال در سطح ملی مانع از اتلاف منابع ملی می شود که درحال حاضر صرف غیـراقتصادی تـر کــردن فعـالیتهای تولیدی می شود.
راهکارهای بهینه سازی
ایجاد هماهنگی از مهمترین مباحثی است که در زمینه صرفه
جویی مصرف انرژی در بخش صنعت باید به آن توجه شود. این هماهنگیها در ارتباط با مجموعه فعالیتها به صورت »دولت به عنوان برنامه ریز و سیاستگذار«، »صنعت به عنوان مجری سیاستها« و درنهایت »جامعه به عنوان مشتری« و در سطح ملی شکل گرفته و درحال پیاده سازی است.
راهکارهای بهینه سازی در سه بخش 1 - راهکارهای پرهزینه 2 - راهکارهای کم هزینه 3 - راهکارهای بدون هزینه در شکل 1- آورده شده و اهمیت سیاستگذاری، مدیریت انرژی و مدیریت بار در فعالیتهای صنعتی و توجه و اهتمام مدیران عالی و کارکنان بیش از پیش نمایان می گردد.
علاوه بر این، حرکتی شبیه به یکسان سازی نرخ ارز برای متعادل سازی قیمت انرژی در کشور، درحال شکل گیری است (هرچند که به علت کمبود اطلاع رسانی صحیح و موثر با مقاومت زیادی مواجه می شود) و واقعیت این است که رشد قیمت انرژی از سال 1353 تاکنون (حداکثر 10% سالانه مطابق ماده 5 قانون برنامه پنج ساله سوم توسعه) کمتر از میانگین تورم سالانه قیمت کالاها بوده است یعنی انرژی در مقایسه با سایر اقلام مصرفی، ارزانتر شده و طبیعی است که مردم و مصرف کنندگان صنعتـی، نسبت بـه نحــوه مصــرف آن، »بــی تفــاوت تــر« شده باشن
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 13 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله بهینه سازی در مصرف انرژی