لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:18
مفهوم بیعت
کارکِرد بیعت در عصر جاهلى
بیعتهاى عصر نبوى
الف) قبل از هجرت
ب) از هجرت تا رحلت
1. بیعت رضوان (شجره)
بیعت در عصر خلفا
حمید رضا مطهرى 1
یکى از سنتهاى عصر جاهلى که مورد تأیید و استفادهى اسلام قرار گرفت بیعت است.
شباهتها و تفاوتهایى میان بیعت در عصر جاهلى و صدر اسلام وجود دارد. شباهت، بیشتر در شکل اجرا و برخى شرایط و خصوصیات و متولیان امر بیعت است؛ اما تفاوت مهم بیعت در عصر جاهلى با صدر اسلام، تفاوت کارکردى آن است که ریشه در نظام سیاسى و نوع حاکمیت موجود در آن دو عصر دارد.
در این نوشتار سعى کردهایم ضمن بیان معناى بیعت و اشارهى مختصرى به نظام سیاسى و برخى سنتهاى عصر جاهلى و صدر اسلام، تفاوت کارکردى آن را در این دو عصر بیان کنیم.
واژههاى کلیدى: بیعت، سنّت، عصر جاهلى، صدر اسلام، کارکرد انشایى، کارکرد تأکیدى.
مفهوم بیعت
بیعت از ماده بیع (ب - ى - ع) و به معناى عهد و پیمان و پذیرش ریاست و حکومت کسى است.2 بیع به معناى خرید و فروش بین بایع و مشترى است بیعت نیز معاملهاى است که بین بیعت کننده و بیعت شونده واقع مىشود. بیع و بیعة از حیث شکل ظاهرى هم یکساناند. در عرب رسم بود که هنگام خرید و فروش پس از تعیین ثمن و مثمن، براى قطعى شدن معامله، دست راست خود رابه هم مى زدند و مىفشردند (مصافحه مىکردند)؛ این عمل در بستن پیمان هم به کار برده مىشد و به تدریج در هنگام انعقاد پیمان و انتخاب فرمانده جنگ و رییس قبیله و... همین عمل مرسوم شد و به هنگام بیعت دست راست خود را در دست حاکم یا رییس یا فرمانده جنگ و... مىگذاشتند وابراز وفادارى مىکردند.
بیعت در اصطلاح عبارت است از تعهدى که شخص یا اشخاصى به منظور اطاعت یا وفادارى نسبت به شخص یا اشخاص دیگر مىپذیرند و، در مقابل، شخص یا اشخاص بیعت شونده نیز وظیفهاى را بر عهده مىگیرند.
دانشمندان تعاریفى را براى تعریف بیعت آوردهاند، از جمله «معناها المعاقدة و المعاهدة3...»،
کان المبایع یعاهد امیره4...» و «البیعة الصفقة على ایجاب البیع و على المبایعة».5
در این تعریفها از کلماتى نظیر معاقده، معاهده و مبایعه (باب مفاعله) استفاده کردهاند که داراى معناى طرفینى است و از آنجا که بیعت یک نوع عقد است ودر عقد نیز دو طرف وجود دارد (ایجاب و قبول)، هر کدام چیزى رابه دیگرى واگذار کرده، حقى بر دیگرى پیدا مىکنند که در صورت تخطّىِ یکى از آنها، تعهد و مسئولیت طرف مقابل نیز از بین مىرود؛ بنابراین، اثر بیعت با توجه به عقدى بودن و طرفینى بودن آن، پیدایش مسئولیت متقابل در طرفین این عقد است. این مسئله را در بیعتهاى انجام گرفته، خصوصاً در دوران اسلامى و در کلام بزرگان دین مبین اسلام و کارهاى آنها ملاحظه مىکنیم.
پیامبرصلى الله علیه وآله در عقبهى ثانى به یثربیان فرمود: «با شما بر اسلام بیعت مىکنم.» برخى افراد سؤال کردند: یا رسولاللَّه، مىخواهیم بدانیم که با بیعت، خدا و رسول او چه حقوقى بر ما پیدا مىکنند و ما چه حقوقى بر آنها داریم؟ پیامبرصلى الله علیه وآله به بیان آن پرداختند.6 امام علىعلیه السلام در نهج البلاغه به حقوق متقابل حاکم و مردم اشاره دارند: «اى مردم، مرا بر شما حقى و شما را بر من حقى است...».7
بنابراین، با توجه به تعاریف بیعت و کلمات دانشمندان و سخنان بزرگان دین (مانند پیامبرصلى الله علیه وآله و علىعلیه السلام) چنین استنباط مىشود که بیعت یک امر تعاقدى و طرفینى است.
کارکِرد بیعت در عصر جاهلى
بیعت داراى دو نوع کارکرد است: 1- تأکیدى به معناى پذیرش ریاست و حکومت و اعلام تعهد و وفادارى نسبت به شخص یا اشخاص. 2- انشایى به معناى اعطاى حاکمیت و ریاست (انتخاب رییس یا حاکم). اما پیش از پرداختن به نقش بیعت در عصر جاهلى، ناچاریم نگاهى به وضعیت سیاسى و اجتماعى این دورهى شبه جزیرهى عربستان داشته باشیم و برخى سنتهاى آن رامورد بررسى قرار دهیم.
قدر مسلم این است که در حجاز آن روز، خصوصاً مکه و اطراف آن، نه یک حکومت مرکزى به معناى امروزى وجود داشت و نه پادشاه و رییس که تابع و خدم و حشم داشته باشد و نه رییس واحدى؛ حتى حکومتهاى کوچک و پراکنده نیز وجود نداشت. مکه از تعدادى شعب تشکیل شده بود که هر شعبى مربوط به عشیرهاى بود و امور هر شعب از قبیل اجراى قوانین و تأدیب متمرّدین و... بر عهدهى رؤساى آن، که همان اهل حل و عقد بودند قرار داشت.8
بنابراین، اساس زندگى جامعهى عرب قبل از اسلام بر سازمان عشیرهاى و قبیلهاى استوار بود، به طورى که مىتوان گفت بارزترین خصیصهى عرب درا ین دوره نظام عشیرهاى آن بود. تیرهها و قبایل بسیارى در سراسر شبه جزیرهى عربستان پراکنده بودند وتمام معیارها و افتخارات آنها بر اساس انتساب به قبیله بود. قیبله در واقع نوعى دولت کوچک در صحرا بود که همهى ارکان یک دولت را، جز سرزمین محدود و ثابت، در اختیار داشت.9
تحقیق در مورد بیعت