پس از فرونشستن آب دریاچه مرکزی و خشک شدن تدریجی آن، ساکنان اطراف آن مجبور شدند نواحی حاصلخیزی مانند اطراف فین که همان منطقه «سیلک» باشد را جهت زندگی کردن و سکونت اختیار کنند، ولی این قدمت تا پیش از شصت سال پیش همچنان ناشناخته بود تا اینکه بر اساس بررسی های علمی پروفسور گریشمن در سال 1311 ش (1933 م) قدمت آثار به جا مانده در این تپه ها به هزاره پنجم تا اول قبل از میلاد منسوب گردید. آثاری از این تپه ها در موزه های لوور فرانسه، ملی ایران و باغ فین موجود می باشد.
این تپه در مغرب مسیر کاشان- فین و در مجاورت جاده قرار دارد. سیلک در حال حاضر مشتمل بر یک تپه شمالی و یک تپه جنوبی است که به فاصله 500 متر از یکدیگر قرار دارند. و در جلو این تپه ها گورستانهائی از انسانهای ماقبل تاریخ وجود دارد.
باغ فین
بنای اولیه باغ فین به قبل از اسلام و با تمدن سیلک پیوند خورده است که تمدن سیلک نیز پیوندی ناگسستنی با چشمه جوشقانی دارد که در بالای باغ جاری است، و به چشمه سلیمانیه معروف است و از دیرباز همچنان در آبادی منطقه فین موثر بوده است.
از زمانهائی بس دور در پائین این چشمه باغی وجود داشته است که کمی پائینتر از باغ فعلی بوده و بر اثر زلزله ای که در سال 982 ه.ق روی داد باغ به کلی ویران شد که به دستور شاه عباس صفوی بعد از سال 1000 ه.ق باغی در مکان فعلی که در حقیقت قسمتی از باغ قدیمی بود ساخته شد.از سال 1135 قمری بعد از حمله افاغنه آبادانی باغ به رکود گرائید ولی با دستور کریم خان زند به خصوص با ساختن عمارت که به نام «خلوت کریم خانی» در ضلع جنوبی باغ واقع است باغ فین روی به آبادانی گذاشت ولی با زلزله معروف سال 1192 قمری باغ فین نیز آسیب کلی دید،که پس از آن یعنی از سال 1200 قمری و با روی کار آمدن سلسله قاجار به خصوص با دستور فتحعلی شاه به مرمت و عمارت، باغ جانی دوباره گرفت که ساختمان شتر گلوی فتحعلی شاهی در ضلع جنوب غربی باغ و حمام سلطنتی بزرگ که در مجاورت حمام اولیه ساخته شد از آثار آن می باشد. ولی با تبعید صدر اعظم مقتدر ایران یعنی امیرکبیر و سپس شهادت آن رادمرد در این باغ، این آبادانی روی به ویرانی نهاد.
با آغاز مشروطیت به جهت وضع دفاعی بنای باغ، این مکان پناهگاه اشرار و یاغیان گشت و در مدت 14 سال یاغیان مصالح و اشیاء گرانبهای آن را به یغما برده و به تخریب باغ پرداختند. پس از ختم غائله اشرار، به مرمت باغ پرداخته شد. از وقایع مهم تاریخ در این باغ می توان به جشن تاج گذاری رسمی شاه اسماعیل صفوی و نیز قتل میرزا تقی خان امیر کبیر در این باغ اشاره کرد.
سردرب، دیوار و برج ها
مجموعه باغ فین حدود 25000 متر مربع مساحت دارد که در بدو ورود به این مجموعه ، با ساختمان رفیع سردرب ورودی باغ برخورد می کنیم. این قسمت از باغ در دوره صفویه بنا گذاشته شده است این بنا دارای دو طبقه که طبقه تحتانی شامل هشتی و دالان ورودی به باغ با اتاقهای جانبی و طبقه فوقانی شامل سالن وسیع و زیبائی است که دارای چشم انداز خوبی بر اطراف و از جمله بر باغ دارد و دارای درهای مشبک و زیبائی است.
در اطراف باغ از جمله در طرفین سردر، دیواری به ارتفاع پنج و شش متر و هفت برج دیده می شود.
شترگلوی عباسی
پس از ورود به باغ و گذشتن از خیابان مصفائی که در وسط آن نهر آب زیبائی که همیشه آب از فواره های فیروزه ای آن در فوران است و درختان سرو بسیار زیبائی در دو طرف آن سر بفلک کشیده است؛ اولین ساختمانی که جلب توجه می کند شتر گلوی عباسی است که به دستور شاه عباس بزرگ ساخته شده است. در جلوی این بنا حوض وسیعی دیده می شود و در پشت این بنا نیز حوضچه ای قرار دارد که از کف آن آب فوران می کند، این بنا در دو طبقه و به گونه ای ساخته شده که از هر طرف باغ می توان به آن وارد شد، در میان این ساختمان نیز حوضچه ای است که آب چشمه با طرح جالبی (موسوم به شتر گلو) در آن فوران می کند. بر روی دیوارها و سقف این بنا آثار نقاشی دوره صفوی با تصاویری از شکارگاه و شاهزادگان می باشد، این ساختمان قبلا به صورت سه طبقه و طبقه بالای آن به صورت کلاه فرنگی بوده است.
شتر گلوی فتحعلی شاهی
این بنا که در جنوب باغ واقع است به دستور فتحعلی شاه ساخته شده و شامل شترگلو و صفه مجاور و دارای دو حیات خلوت در قسمت شرق و غرب آن است که کف صفه کلا از سنگ مرمر مفروش بوده و سقف آن به طرز جالبی نقاشی شده است که هنوز قسمتهائی از آن دیده می شود. کتیبه نستعلیق زیبای دور تا دور صفه مجاور حوض به خط محمد تقی حسینی کاشانی از خوشنویسان معروف اوایل دوره قاجار است.
اندرونی کریم خانی و اتاق شاه نشین
این بناها مجموعه مسکونی است که در جنوب باغ و در مغرب شترگلوی فتحعلی شاهی قرار دارد و در سال 1176 قمری به دستور کریم خان زند و به همت آقا سلیم آرانی حاکم وقت کاشان، ساخته شده و شامل چندین اتاق تو در تو و حیاط و باغچه ای کوچک است که گفته می شود امیرکبیر به مدت 40 روز در این ساختمان زندگی کرده است. در مقابل اتاق شاه نشین حوضچه زیبائی ساخته شده است که دارای منافذ متعدد و منظمی است که آب چشمه سلیمانیه فین به طرز جالبی در آن فوران می کند.
اندرونی کریم خانی و اتاق شاه نشین
این بناها مجموعه مسکونی است که در جنوب باغ و در مغرب شترگلوی فتحعلی شاهی قرار دارد و در سال 1176 قمری به دستور کریم خان زند و به همت آقا سلیم آرانی حاکم وقت کاشان، ساخته شده و شامل چندین اتاق تو در تو و حیاط و باغچه ای کوچک است که گفته می شود امیرکبیر به مدت 40 روز در این ساختمان زندگی کرده است. در مقابل اتاق شاه نشین حوضچه زیبائی ساخته شده است که دارای منافذ متعدد و منظمی است که آب چشمه سلیمانیه فین به طرز جالبی در آن فوران می کند.
حمام ها(حمام کوچک و بزرگ)
در قسمت جنوبی باغ، دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است، حمام کوچک از آثار دوره صفویه و همراه با بنای اولیه باغ فین بنا گذاشته شده است و حمام بزرگ در دوران قاجاریه به وسیله فتحعلی شاه ساخته شده است. حمام بزرگ مخصوص امرا و حمام کوچک اختصاص به استفاده خدام داشته است.
در هر یک از حمام ها قسمتهائی شامل: ورودی، گرمخانه، آبنما، خزینه، محل نظافت، سربینه (رختکن) به چشم می خورد. کانالهائی جهت تعویض آب خزینه ها و حوضچه ها درکف حمام ها وجود دارد. دیوار حمامها با عایق رطوبتی مخصوصی- ماسه آهک یا ساروج – پوشانیده شده است. امیرکبیر در گرمخانه حمام کوچک و درکنار حوض مرمرینی که در میان گرمخانه وجود دارد به قتل رسید.
چشمه سلیمانیه
این چشمه که منسوب به حضرت سلیمان پیغمبر (ص) میباشد، در پشت باغ فین و در قسمت غربی آن واقع است و آبادانی باغ فین مدیون آب این چشمه است. نباید هنر منحصر به فرد جریان سازی آب چشمه را در باغ فین فراموش کنیم، به طوری که به این منظور از اختلاف سطح و شیب زمین باغ جهت فوران آب در شتر گلوها و فواره ها با ظرافت خاصی استفاده شده است و همچنین با پله پله کردن، سرعت بخشیدن و پرسروصدا کردن جریان آب هنرنمائی خوبی در این زمینه صورت گرفته است.
بر روی مظهر چشمه، ساختمانی بنا گردیده که ساختمان قسمت شرقی آن در زمان شاه سلیمان صفوی و بخش غربی در سال 1329 شمسی توسط بازرگانان کاشانی با الهام از معماری دوره ساسانی ساخته شده است.
مدرسه آقا بزرگ
این بنا در خیابان فاضل نراقی واقع می باشد. ساختمان این مدرسه مربوط است به دوره قاجاریه که با سرمایه شخصی به نام حاج محمد تقی خانبان طی سالهای 1250 تا1260 قمری جهت استفاده نمازجماعت ودرس وبحث داماد خود ملا مهدی نراقی دوم ، برادر ملا احمد نراقی ملقب به آقابزرگ بناشده و بدین نام معروف گردیده است . معماراین بنا شخصی به نام استاد حاج شعبان بوده است.
تمامی بنا از جمله گنبد این مدرسه که جزو بزرگترین گنبدهای آجری است باآجر ساخته شده وتزیینات بکار رفته شده در این بنا عبارت است از: کاشیکاری ،آجرکاری، کتیبه های نفیس گچی و کاشی ، مقرنس کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق ونقاشی، که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است. کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان من جمله:محمد ابراهیم ( جد خاندان معارفی کاشان) توسط محمد حسین( جد خاندان ادیب ) وبسمله های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است.
در بدو ورود به مدرسه مقرنس های گچی ونقاشی سردر و کاشی های الوان به کار رفته است درطرفین درگاه ودیوارهای جلو خان و کتیبه های بالای سردر، تختگاه وظرافتی که در ساخت درب ورودی بکار رفته جلب توجه می نماید. سپس هشتی بسیار زیبا وسقف آن که با آجر و کاشی مقرنس تزیین گردیده مورد توجه قرار می گیرد، پس ازهشتی باعبوراز دو دالان مسقف عریض ، به صحن مدرسه دست می یابیم که درمیان این دوراهرو ، دوشبستان زمستانی و تابستانی در دو طبقه قرار دارد. درقسمت سردرب، چهاربالا خانه ساخته شده است که درطرفین سردرب دوبادگیر دیده میشود که این بادگیرها باهدایت هوای مطبوع به شبستان تحتانی ( تابستانی ) وبه زیرزمینی که زیرشبستانها قرار دارد ، تابستان گرم کویر را برای ساکنان این بنا قابل تحمل ودلپذیر می سازد. پس از ورود به محوطه مدرسه درصحن فوقانی وتحتانی وحجره های محل سکونت طلاب وگنبد آجری باشکوه وگلدسته های دوطرف آن خودنمایی می کند.علاوه براین، دوحیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد ، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشیکاری واقع درشبستان جنب گنبد که درحقیقت مجموعه ای است ازهنرهای معماری: کاشیکاری، گچ بری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری ونقاشی، ازجمله متعلقات این بنای عظیم است . درقسمت شمالی این بنا، بقعه ای معروف به خواجه تاج الدین قرار دارد. اصل این بنامربوط به قرن ششم می باشد.
مجموعه تاریخی بازار
یکی از اهم آثار تاریخی و دیدنی کاشان، مجموعه تاریخی بازار است که از تقاطع خیابان باباافضل و میدان کمال الملک تا حدود دروازه دولت ادامه دارد.
قدمت بازار را مربوط به دوران سلجوقی میدانند، لکن دوران اوج رواج بازار مربوط به زمان صفویه وبه خصوص دوران شاه عباس اول است. غالب سیاحان و جهانگردانی که در عصر صفویه و همچنین قاجاریه به ایران آمده و از کاشان هم دیدار کرده اند عظمت و شکوه و روایی بازار کاشان را ستایش کرده اند.
در مجموعه تاریخی بازار علاوه بر راسته بازارهای اصلی نظیر: مسگرها، زرگرها، کفاش ها، بزازها و بازارچه های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه ها، حمام ها و آب انبارهای متعدد و مختلفی وجود دارد که هر یک از آنها در دوره خاص ساخته شده است.
چنانچه از طرف میدان تاریخی فیض و از جلوخان مسجد زیبا و تاریخی میرعماد وارد بازار شویم در سمت شرقی، بازار مسگرها مشتمل بر کاروانسرای ذغالی ها (888 ه.ق) و کاروانسرای میرپنج و سرای غفارپور و مسجد و حسینیه رباط قرار گرفته است. تا چندین سال قبل با ورود به بازار مسگرها، صدای آهنگین پتکهای مسگران گوشها را نوازش می کرد ولی با جایگزین شدن فلزات سبک در ساخت ظروف خانگی و بی رونق شدن صنعت مسگری سنتی، این بازار چهره ای متفاوت یافته است.
از سمت غرب که به بازار وارد شویم از ابتدای بازار تا انتهای آن که بازارچه پانخل نامیده می شود بناهای زیبا و تاریخی زیر را در مجموعه بازار دیدن خواهیم نمود:
کاروانسرای گمرک، کاروانسرای نو، سرای نراقی ها، حمام خان، سرای زرکشها، سرای قمی ها، قیصریه، سرای آب انبار، سرای چهارگوش، تیمچه حاج محمد صادق، تیمچه معروف زیبا و دیدنی امین الدوله، مدرسه و مسجد میانچال ( آیت الله العظمی مدنی –ره-)، مسجد تبریزی ها، سرای ملک، تیمچه سید آقا(برقی)، مسجد کفش دوزها، زیارت درب زنجیر، آب انبار درب زنجیر، مدرسه و مسجد امام خمینی –ره-(سلطانی سابق)، زیارت شاه سلیمان، آب انبار گذر نو، مسجد گذر نو، حمام گذر نو، حسینیه پانخل و بقعه امام زاده قاسم. ضمنا مراکز مختلف فرش فروشی و صنایع دستی و سوغات کاشان نیز در بازار وجود دارد.
مدرسه امام خمینی (ره)
این مدرسه به دستور فتحعلی شاه قاجار در سالهای 1221 تا 1229 قمری و توسط معماری به نام محمد شفیع ساخته شده است. این مدرسه به سبک مدارس چهارباغ و صدر اصفهان ساخته شده و در جنب مجموعه بازار کاشان بنا گردیده است. در بدو ورود به بنا سردر که با اسلوب جالبی کاشی کاری گردیده است مشاهده می گردد و سپس وارد هشتی ورودی مدرسه می شویم که به وسیله دو راهرو می توان به صحن وارد شد، از این هشتی که در مشرق بنا واقع است می توان بنای عظیم گنبد آجری دو پوششه که در غرب مدرسه است را مشاهده کرد. در بالای هشتی سردر بنای جالب و دیدنی ماذنه مشاهده می شود. فضای صحن مدرسه را درختان کاج پوشانده است و در میان صحن آبنمای بزرگ مدرسه به خوبی جلوه نمائی می کند، در اطراف صحن غالب بر پنجاه حجره جهت سکونت طلاب ساخته شده است.
تزئینات این مدرسه شامل کتیبه های گچی و و کاشی کاری هفت رنگ به خصوص در محرابی که زیر گنبد واقع است و مقرنس های زیبای گچی در جبهه سردر و گنبد، می باشد.
تیمچه امین الدوله
این بنا که در یکی از نقاط مرکزی بازار (میانچال) قرار دارد متعلق به دوره قاجاریه است که به دستور یکی از رجال نامدار عصر قاجار به نام فرخ خان غفاری ملقب به امین الدوله و با معماری استاد علی مریم، در اواخر قرن سیزدهم قمری (1285) ساخته شده است. این بنای باشکوه در سه طبقه و با طول و عرض زیاد بنا گردیده و ارتفاع گنبد آن نیز مورد توجه می باشد. همه ساله در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) این تیمچه میعادگاه گروه ها و هیات مذهبی عزادار کاشان می باشد.
خانه بروجردی ها
این خانه در محله سلطان امیراحمد کاشان در خیابان علوی واقع است. این خانه توسط بازرگانی به نام حاج سیدحسن نطنزی در حوالی سال 1275 قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد میکرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردی مشهور شده و خانهای هم که متعلق به وی بوده است به خانه بروجردی موسوم گردیده است.
معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخی طباطبائی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امینالدوله (واقع در بازار) نقش داشته است.
این خانه شامل دو قسمت بیرونی و اندرونی است و محلی که فعلا در معرض دید عموم است قسمت بیرونی این خانه است. در بدو ورود به خانه واردهشتی ورودی خانه میشویم که درب ورود به قسمت اندرونی خانه هم در این هشتی قرار گرفته است، پس از آن از راهروی نسبتا طولانی و شیبدار گذشته و وارد حیاط میشویم، در کنار این راهرو ایوان شمالی خانه قرار دار، در قسمت شمالی ایوان یک پنج دری واقع است که محل پذیرائی مهمانان بوده و دوطرف آن دو اطاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب و گرمای زیاد، بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار میگرفته، دیوار بیرونی اطاقهای این ایوان و نیز داخل اطاق پنجدری با گچ بریهای بسیار ظریف با طرح گل و مرغ زینت یافته است. در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچههای وسیع در اطراف آن قرار دارد. در قسمت شمال شرقی، مطبخ (آشپزخانه) قرار گرفته، در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیدهای به چشم میخورد که در جلو و ایوانها پلههایی جهت رفتن به سردابها (زیرزمینها) ساخته شده است، این سردابها در جبهههای مختلف بنا واقع است که به وسیله بادگیرهایی بلند هوای آنها تهویه و خنک شده و قابل استفاده در هوای گرم تابستان بوده است. در روبرو یعنی در قسمت جنوبی بنا، تالار سرپوشیدهای به چشم میخورد که بر پیشانی آن میتوان هنرنمایی استادکار ایرانی را نظارهگر بود، بطوری که منافذ مشبکی که جهت تهویه هوای تالار در این قسمت تعبیه گردیده با گچ بری جالب و دیدنی در آمیخته و دلربائی میکند. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای فوقالعاده جالب و منحصر به فرد خودنمائی مینماید که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی است.
تالار بزرگ سر پوشیده که محل برگزاری اعیاد و مراسم سوگواری بوده است شامل یک ایوان که دارای سقف بلندی است در جلو و یک قسمت شاهنشین در انتهای تالار که از قسمتهای دیگر مرتفعتر بوده تزئینات خاصی است و نیز تالارهایی در دو طبقه در جنبین آن دیده میشود. سقف تالار با طرح بسیار زیبائی گچبری و مقرنس کاری و رنگآمیزی گردیده است. سقفها و بدنه داخلی سرپوشیده و تالارهای جنبی آن با نقوش گل و مرغ و شکارگاه و حیوانات گچبری و یا نقاشی و یا با خط خوش تابلوهایی زیبا آفرینش شده است، به خصوص روی دیوارهای شاهنشین تصاویری از پادشاهان قاجار در تابلوهایی دیواری خودنمایی میکند. نقاشیهای این بنا در شیوه های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران در دوره قاجاریه مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی ملقب به " کمال الملک " ترسیم گردیده است و طرحهای گچبری این خانه نیز با نظارت این استاد بزرگ تهیه و به انجام رسیده است. باتوجه به گچبریهای قسمتهای مختلف این خانه، به خصوص پنجرههای مشبک گچی داخل اطاق بزرگ که از کمال ظرافت به پارچه توری شباهت دارد به مرتبه ذوق و هنر این هنرمند ایرانی و دیگر استادکاران و معمار این خانه واقف میگردیم.
جالب است بدانیم که مرحوم حاج آقا حسن بروجردی برای فرزندش سیدمهدی از دختر مرحوم حاج سیدجعفر طباطبائی خواستگاری مینماید و خانواده طباطبائی شرط موافقت با ازدواج را ساخت خانهای آبرومند و درخور شأن عروس خانم قرار میدهند و به همین خاطر حاج آقا حسن از همان معماری که خانه طباطبایی را ساخته است دعوت میکند که این خانه را بسازد.
مسجد و میدان میرعماد (سنگ)
بنای اولیه مسجد میرعماد مربوط است به قرون ششم و هفتم قمری، و موید این مطلب محراب گرانبهائی است که جهت این مسجد در سال 623 هجری توسط یکی از هنرمندان کاشانی از خاندان معروف ابوطاهر و با هنرمندی حسن بن عربشاه ساخته شده و هم اکنون در موزه برلن نگهداری می شود.
در دوران مغول و در نیمه دوم قرن نهم قمری (868) شخصی به نام خواجه عمادالدین شبلی شروانی در ابتدای بازار قدیم، میدان وسیعی را احداث نمود و در اطراف آن ابنیه وعمارتهای عالی از جمله مسجد و کاروانسرا و دارالشفاء و خانقاه بنا نمود که از آن مجموعه عظیم فقط از میدان و مسجد آن اثری باقی است. در شمال میدان در ابتدای خیابان جدیدالاحداث آرامگاه خواجه عمادالدین وجود داشته که فعلا از آن بنا فقط سنگ تاریخ قبر خواجه عماد باقی مانده است.
این مسجد دارای سردری زیبا و منحصر به فرد می باشد که تزئینات معماری آن در نوع خود بی نظیر است و در آن مقرنس های گچی با حالتی زیبا همراه با نقاشیهائی با آب رنگ تزئین شده است که در کتیبه سردر، بانی و سال احداث بنا مشخص گردیده است.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 26 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله تپه های باستانی سیلک