مقدمه
از دیرباز تلاش برای دستیابی به مجهولات از طریق جستجوگری ذهن کنجکاو و فعال انسان، زمینه فعالیت‌های پژوهشی او در عرصه‌های گوناگون علوم و فن را فراهم آورده است، تا آنجا که امروز از تحقیق به عنوان بازوی مهم توسعه همه‌جانبه یاد می‌شود. تلاش‌های علمی خلاق و منظم بسیتر مناسبی است که دانش بشری را بیش از پیش رشد داده و علوم و فنون مختلف از این رهگذر در پناه خلاقیت و ابداع روش‌ها و فن‌آوری‌های نو دگرگونی‌‌های بی‌بدیل را در زندگی انسان به وجود آورده است. این فرآیند را می‌توان «تحقیق و توسعه» نامید. بی‌تردید در عصر حاضر انجام تحقیقات کاربردی و هدفمند یکی از ارکان پیشرفت علمی و توسعه‌ی کشورهاست.
مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن برای دستیابی به اهداف فوق از طریق هماهنگ‌نمودن، متمرکز ساختن، اجرای برنامه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی در مورد ساختمان، مسکن، مصالح، روش‌های ساختمانی و تهیه‌ی ضوابط مربوط به آنها و انجام راهنمایی‌های لازم در اجرای برنامه‌های خانه‌سازی و تولیدات ساختمانی متناسب با احتیاجات کشور فعالیت می‌نماید.
منشاء زلزله
زلزله وقوع حرکات زمین و ناگهانی رفت و برگشتی متناوب در سطح زمین است. در صورت انتقال این جنبش‌ها به ساختمان‌ها و محدثات روی زمین، بسته به شدت و ضعف ارتعاش، امکان بروز خرابی و ایجاد صدمات وجود دارد. عوامل متعددی موجب وقوع زلزله می‌گردند. فعالیت‌های آتشفشانی، فرو ریختن سقف غارهای زیرزمینی از آن جمله‌اند. لیکن مهمترین عامل ایجاد زلزله حرکات زمین‌ساختن یا تکتوتیک است. بیش از 90% کل زلزله‌هایی که در جهان حادث می‌شوند، از نوع زمین‌ساختی هستند.
رابطه زلزله با گسل رابطه‌ای دوسویه و متقابل است. بدین‌معنی که وجود گسل‌های بی‌شمار در یک منطقه محتلاً سبب بروز زلزله می‌گردد و این زمین‌لرزه نیز به نوبه‌ی خود، مسبب ایجاد گسل جدید می‌شود، در نتیجه تعداد گسیختگی‌ها و شکستگی‌های سطح زمین زیادتر شده و بر قابلیت لرزه‌خیزی منطقه افزوده می‌شود. زلزله‌ها که در واقع تخلیه‌ی ناگهانی انرژی پتانسیل انباشته در پوسته‌ی زمین هستند، در اثر حرکت توده‌های سنگ و برخورد آنها، ارتعاشاتی ایجاد می‌کنند گه به شکل موجهای زلزله تا مناطق دوردست گسترده می‌شوند.
درجه‌ی تخریب ساختمان‌ها
درجه‌ی اول:
خسارت سبک: ترک‌خوردگی اندودها، سقوط قطعات کوچکی از اندود
درجه‌ی دوم:
خسارات متوسط: ترک‌خوردگی دیوارها، سقوط قطعات بزرگی از اندودهای سفال‌ها، ترک‌خوردگی دودکش‌ها و یا سقوط قسمتی از آنها.
درجه‌ی سوم:
خسارات جدی: درزهای پهن و عمیق در دیوارها، سقوط کامل دودکش‌ها.
درجه‌ی چهارم:
تخریب: شکاف دیوارها، ریزش جزئی احتمالی آنها، از بین رفتن انسجام بین قسمت‌های مختلف ساختمان، خرابی پراکنده یا تیغه‌های داخلی.
درجه‌ی پنجم:
انهدام عمومی: تخریب کامل ساختمان.
اثرات پیش‌بینی شده در مقیاس
1. اثر روی افراد و پیرامون آنها
2. اثر روی ساختمان‌های مختلف
3. اثر روی محیط طبیعی
فن‌آوری جدید برای بهبود و افزایش مقاومت لرزه‌ای سازه‌ها
در سی سال گذشته، سیستم‌های ویژه‌ای ابداع شده‌اند که مقاومت لرزه‌ای سازه‌ها ا بهبود بخشیده و پایداری آنها را در برابر زلزله افزایش می‌دهند. این امر عمدتاً با تغییر مشخصه‌های دینامیکی سازه‌ها به یکی از شکل‌های فعال (عامل) و یا غیرفعال (غیرعامل) صورت می‌گیرد. ادوات کنترل غیرفعال، پریود سازه‌ها را تغییر می‌دهند یا میرایی آن را افزایش می‌دهند و در اغلب موارد، هر دو کار را به صورت همزمان انجام می‌دهند.
سیستم‌های کنترل فعال کامپیوتری نیز ابداع شده و در حال گسترش‌اند که در این سیستم‌ها، ادوات کنترل، مشخصات دینامیکی سازه را در حین زلزله به صورتی پیوسته کنترل کرده و در صورت نیاز آنها را تغییر می‌دهد.
پیامدهای اجتماعی زلزله
پیامدهای زمین‌لرزه‌ها در ایران از الگویی که در بسیاری از بخش‌های دیگر جهان نیز صادق است، پیروی می‌کند. فلج‌شدن ناگهانی اقتصاد محلی اغلب به جابجا شدن جمعیت، مهاجرت، افزایش در مالیات‌بندی و پیدایش بحران در امور انسانی می‌انجامد. پس از یک دوره‌ی کوتاه شور و شوق برای برنامه‌های بلندپروازانه‌ی بازسازی، علاقه به اجرای طرح‌های گوناگون، به ویژه برای شهرهای کوچک و روستاها، آغاز به فرومردن می‌کند. زیرا آشکار می‌شود که وجوهی که در دسترس است، ناکافی است و رفته رفته مسائلی که بازسازی پیش می‌گذارد، پیچیده‌تر و گرفتارکننده‌تر و کمتر هیجان‌انگیز می‌شود.
برای نمونه پس از زمین لرزه‌ی 1824 م در شیراز، حکومت به ساکنان شهر اجازه نداد تا در روستاهای پیرامون، سرپناهی بجویند و نتیجه آن شد که به سبب بی‌سرپناهی، بیماری و احتمالاً رویداد پس‌لرزه‌ها، شمار مرگ و میر به روزانه 200 تن رسید. گفته می‌شد که این اقدام توسط کلانتر پیشنهاد شده است، زیرا او بیم از آن داشت که اگر به مردم اجازه‌ی ترک شهر داده شود، او را در قلمرو فرمانروایی‌اش تنها رها خواهند کرد. حکومت محلی چنان ضعیف بود که در فاجعه‌ی زمین‌لرزه‌ی بعدی در شیراز در سال 1853 م، نتوانست از چپاول بازماندگان توسط دسته‌های راهزنان در درون و بیرون شهر جلوگیری کند. با این همه، این فاجعه به هیچ‌رو سبب آن نشد که سرکوب و بیداد در فارس کمتر شود.
تقسیم‌بندی ساختمان‌های شهری مناطق زلزله‌زده
ساختمان‌های زلزله‌زده در مناطق شهری مورد بازدید را می‌توان در یک تقسیم‌بندی کلی به دو گروه تقسیم نمود:
1. ساختمان‌های سنتی: که عمدتاً از انواع سنگ‌های بنایی بدون اسکلت تشکیل می‌گردند. سقف این ساختمان‌ها در بعضی مناطق از نوع سقف‌های سنگین بنایی با تیرهای چوبی و پوشش کاه‌گلی و در بعضی مناطق از سقف‌های سبک‌تر طاق ضربی یا سقف‌های سبک خرپایی با پوشش ورق شیروانی تشکیل گردیده‌اند. این ساتختمان‌ها، غالباً معمارساز یا بناساز هستند.
2. ساختمان‌های مهندسی: که انواع ساختمان‌های دارای اسکلت کامل،نیمه اسکلت و ساختمان‌های بنایی مسلح را شامل می‌گردند. این ساختمان‌ها بعضاً مطابق ضوابط مهندسی و بسیاری بدون رعایت این ضوابط و به صورت تجربی (معمارسازی) ساخته می‌شوند.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
زمین‌لرزه پدیده‌ای طبیعی است و برای مقابله با آن باید راه‌کارهایی اندیشیده شود. همان‌گونه که انسان تاثیر مخرب برف و باران و دیگر عوامل طبیعی را به حداقل رسانیده است، پس می‌تواند با احداث سازه مقاوم،خسارات ناشی از زمین‌لرزه را نیز به حداقل برساند. از آنجا که زمین‌لرزه بر خلاف دیگر عوامل طبیعی، در دوره‌های تناوب طولانی اتفاق می‌افتد، انسان‌ها از این پدیده‌ی طبیعی غافل و فقط از زمین‌لرزه‌ای تا زمین‌لرزه‌ای دیگر به یاد خسارات مالی و جانی ناشی از این رویداد می‌افتد. از این‌رو زمین‌لرزه را نمی‌توان عامل مخرب ساختمان و مرگ انسان‌ها دانست، بلکه این سازه‌های ساخته شده غیر مقاوم‌اند که خسارات را به بارمی‌آورند. بنابراین، هدف از این گفته‌ها، آگاهی دادن بیشتر به منظور ساخت ساختمان‌های مقاوم در مقابل زمین‌لرزه است.
از آنجا که کشور ایران، در منطقه‌ای که از پتانسیل لرزه‌خیزی بالایی برخوردار است، قرار دارد، شایسته است در مراحل طراحی و تحلیل نسبت به شناخت دقیق خصوصیات سازه، خصوصیات زمین‌لرزه و خصوصیات ساختگاه به منظور دستیابی به راهبردهای لازم، مطالعات کافی انجام گیرد.
در صورتی که مفاد آیین‌نامه 2800 به دقت اجرا گردد و سازه‌های ساخته شده طبق معیارهای آیین‌نامه‌های قبل، بر حسب آیین‌نامه‌ی جدید، کنترل گردیده و اگر احتیاج به تقویت دارند، تقویت شوند، خسارات ناشی از زمین‌لرزه به حداقل ممکن خواهد رسید. عمق زمین‌لرزه‌های اخیر کشورمان (منجیل، زیرکوه قائنات، و ... ) همچنین زمین‌لرزه‌ی 17 اوت 1997 ازمیر ترکیه کم بوده است (زیر 20 کیلومتر)، از آنجاییکه خسارات ناشی از زمین‌لرزه‌های کم‌عمق خیلی زیاد است، بنابراین باید نقشه‌های کاربردی ریز‌پهنه‌بندی مناطق و شهرهای مهم مثل تهران، که خطر لرزه‌خیزی آن زیاد است، تسریع گردد. هنگام تغییر کاربری سازه، حتماً با متخصصان و آگاهان امر مشورت و تمهیدات لازم در نظر گرفته شود.
نکته‌ی مهم در هنگام وقوع زمین‌لرزه، توجه کردن به خطوط و انشعابات گاز میباشد. با توجه به شبکه‌ِی گازرسانی در اکثر شهرهای کشورمان، به خصوص شهر میانه، یکی از پیامدهای وقوق زلزله، از هم‌گسیختگی شبکه‌ی گازرسانی خواهد بود، که آتش‌سوزی‌های مهیبی را به دنبال خواهد داشت و خسارات ناشی از آن به مراتب بیش از خود زلزله خواهد بود.
بنابراین بهتر است اتصالات و لوله‌های گاز شهری، به وسیله‌ی آزمایش‌های خاص کنترل شوند و هنگام اجرا از افراد باتجربه استفاده گردد. همچنین باید به متصریان شرکت گاز آموزش‌های لازم مبنی بر اینکه هنگام وقوع زمین‌لرزه چه اقداماتی را انجام دهند تا از وقوع خطرهای احتمالی جلوگیری گردد.
همچنین در بیرون از شهرهایی که دارای سیستم گازرسانی هستند و همچنین در شهر میانه یک مخزن تغذیه‌ی گاز و منبعی که این گاز وارد شبکه‌ی گازرسانی شهر می‌کند، وجود دارد که بعد از وقوع زلزاه، اکیپ امداد گاز فوراً به محل اعزام شده و سیستم گاز شهر را قطع کرده و بعد از انجام این کار تمامی گازهای موجود در علمک‌های کنار منازل و مغازه‌ها خالی شده و احتمال آتش‌سوزی و انفجار و آسیب‌دیدن سیستم کمتر می‌شود.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 14 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله زلزله