تاریخچه پزشکی جغرافیایی
پزشکی جغرافیایی، علمی است که به شناخت عوامل طبیعی و اقلیمی موثر بر سلامت و بیماری انسان میپردازد و بر خلاف تصوّر جهان غرب، شاخه جدیدی از جغرافیا نیست بلکه سابقه دیرینه ای دارد و در نوشته های پزشکی اوائل هزاره دوّم میلادی در کشور ایران و بویژه در دائره المعارف پزشکی قانون ابن سینا به طور مفصّل
در باره انتشار جغرافیایی بسیاری از بیماری های مُسری و غیرمسری و تاثیر شرایط اقلیمی بر سلامت و بیماری و حتّی نوع بیماری ها و شیوع و بروز آن ها توضیح داده شده است. مثلاً در زمان ابن سینا شرایط آب و هوایی جهان را کلاً به پنج اقلیم به شرح ذیل، طبقه بندی میکردند :
تاثیر اقلیم های پنجگانه در سطح جهان از دیدگاه ابن سینا
• • اقلیم اوّل، منطقه استوایی
• • اقلیم دوّم، منطقه گرمسیری
• • اقلیم سوّم، منطقه نیمه گرمسیری
• • اقلیم چهارم، منطقه معتدله
• • اقلیم پنجم، منطقه قطبی
وی معتقد بود که ساکنان اقلیم چهارم، دارای معتدل ترین مزاجند. ضمناً مردمان اقلیم چهارم با سکنه اقلیم دوّم و سوّم، متفاوتند، زیرا در اقلیم دوّم و سوّم، خورشید گاهی در بالای سر آنان و نزدیک به آنها است و از گرمی تابش خورشید، بهره مند میشوند و گاهی خورشید دور است و از گرمای آن بی نصیبند و به همین ترتیب این مردم نسبت به اقلیم پنجم، معتدل المزاج ترند.
برخی بیماری ها نژادی هستند و خاص طایفه یا ساکنان منطقه ای میباشند و یا در میان آنها شایعترند. بر طبیب است که بیماری های ویژه سرزمین های مختلف و تابع فصول گوناگون را به خوبی بشناسد تا بتواند وسائل پیشگیری و چاره جویی و درمان آنها را تدبیر نماید. ضمناً در مورد وجه تسمیه "کرم مدینه = دراکونکولیازیس" به انتشار جغرافیایی این بیماری در آن زمان اشاره نموده و متذکر میشود که علّت این نامگذاری به این دلیل است که "اهل مدینه حجاز، به نحو شایعی به این بیماری، مبتلا میشوند" و سپس اضافه میکند که این بیماری در خوزستان و بعضی از نقاط دیگر جهان نظیر مِصر و جاهای دیگر نیز شایع است.
در بدو بستری نمودن بیماران، در بیمارستان و طی مصاحبه ای که با آن ها مینماییم چه بسا توجّه به انتشار جغرافیایی بیماری ها اوّلین راهنمای تشخیصی باشد. مثلاً بیماری که با ادرار تیره، در یکی از بیمارستان های تهران بستری میگردد و سابقه سکونت در جنوب غربی ایران را ذکر مینماید یکی از مهمترین تشخیص هایی که برای وی مطرح میشود ابتلاء به شیستوزومیازیس هماتوبیوم است (زمانی که بیماری هنوز کنترل نشده بود) و حال آنکه اگر این بیمار، سابقه سکونت در پاکستان را ذکر میکرد شاید مالاریای فالسیپاروم، در صدر لیست تشخیص های افتراقی قرار میگرفت . . . بیماری که سابقه سکونت در هندوستان را ذکر میکند و از دفع کرم های پهن بندبند، شکایت دارد بایستی در درجه اوّل، تشخیص تنیازیس ناشی از تنیاسولیوم، برای وی مطرح شود در حالی که اگر همین بیمار، سابقه مسافرت به خارج ایران را ذکر نکند تشخیص تنیازیس ناشی از تنیا ساژیناتا برای او مطرح میشود . . . یا بیمار مبتلا به تب و لرز عودکننده ای که در فصل بهار یا تابستان سابقه مسافرت به شمال غربی ایران را ذکر میکند ممکن است دچار بورلیوز (تب راجعه) باشد زیرا این بیماری از سال ها قبل، در آن منطقه، حالت آندمیک دارد.
توجه کافی به نحوه انتشار جغرافیایی بیماری ها علاوه بر اینکـه موجب میشود پزشک بالینی با دید وسیعتر و کاملتری همة جنبه های بیماری را زیر نظر داشته باشد ضمناً به تشخیص صحیح و به موقع آن نیز منجر میگردد و این موضوعیست که نه تنها پیشکسوتان عرصه پزشکی و بهداشت که حتی عرفا و شعرای ایران باستان نیز به آن توجه داشته و میدانسته اند که یک بیماری بخصوص، ممکن است ویژه منطقه خاصی از مملکت باشد و حتی نسبت به این مسئله مهم که یک بیماری واحد در نقاط مختلف کشور، ممکن است با داروهای متفاوتی درمان شود آگاهی داشته اند که خود، نشان دهنده توجه به اختلاف در انتشار جغرافیایی بیماری های مختلف است به طوری که مولوی، بعنوان یک فرد غیرپزشک، چنان در این مورد اظهار نظر میکند که گویی در جامعة آن روز با یک پدیده کاملاً اِستانده و همه کس فهم، روبرو میباشد.
نرم نرمک گفت شهر تو کجاست که علاج درد هر شهری جداســت
و اندر آن شهر از قرابت کیستت خویشی و پیوستگی با چیســـتت
دست بر نبضش نهاد و یک به یک باز میپرسید از جور فلـــــــک
زان کنیـــــزک از طریق داستان باز میپرسید حــال دوستـــــان
ابن سینا در مورد تاثیر ویژگی های فردی، بر بروز بیماری ها معتقد است که : بیماری هایی وجود دارد که ارثی هستند و از نسلی به نسل دیگر انتقال مییابند . . . این را نیز بدان! که ممکن است ایجاد سنگ در کلیه و مثانه، ارثی باشد . . . درد مفاصل و بویژه نقرس، ارثی است و از پدر به کودک، منتقل میشود . . . برخی از بیماری ها نژادی هستند و خاص طایفه یا ساکنان منطقه ای میباشند و یا در میان آنها شایعند.
در هر کسی بر حسب مزاج در عمر، نژاد و نوعیت نژادی، روی آورها بر بدن و روی آورهای روانی تفاوت هایی هست و هر حالتی رهنمونی است برای تشخیص سلامت و بیماری انسان.
اهمیت موضوع و کاربردهای عملی
شرایط اقلیمی و موانع طبیعی نظیر اقیانوس ها، از یک طرف و وابستگی بعضی از عوامل عفونتزا به ناقلین و مخازن خاص، از طرف دیگر باعث محدود شدن بعضی از بیماری ها به مناطق خاصی از کُره زمین گردیده و گاهی این محدودیت به هیچ کدام از عوامل ذکر شده مربوط نبوده بلکه شرایط اقتصادی و فرهنگی بعضی از کشورها مانع دستیابی به کنترل و ریشه کنی برخی از بیماری ها گردیده و حال آنکه بسیاری از کشورهای دیگر، چنین توفیقی را کسب نموده اند و این در حالیست که امنیّت بهداشتی هر کشوری، تنها در سایه امنیّت جهانی بهداشت، حاصل میگردد زیرا علیرغم محدودیت جغرافیایی بسیاری از بیماری های مُسری، مسافرت های سریع السیر و مبادلــه کالاهای مختلف بین کشوری، کلّ جهان را به سیاحتگاه یا بازارچه محدودی تبدیل کرده است که هر لحظـه میلیون ها نفر از کشورهایی به کشورهای دیگر، در حال پرواز یا میلیون ها "تُن" کالا بین کشورهای مختلف، در حال مبادله است و همه این ها یعنی تماس نزدیک تمامی سکنه کره زمین با یکدیگر و احتمال بالقوه انتشار بیماری های محدود و منطقه ای به سایر مناطق. با این وجود حتی در این شرایط، کانون های جغرافیایی بیماری ها به قوّت خود باقی بوده آگاهی از انتشار جغرافیایی بیماری ها برای برنامه ریزی های بهداشتی هر کشور، لازم است تا از موقعیّت هر بیماری در کلّ جهان و مناطق مختلف کشور، با خبر گردد و تدابیر بهداشتی لازم برای مسافرین خود به کشورها و استان های دیگر و پذیرش مسافر، از سایر مناطق را در سیاستگذاری های بهداشتی خود بگنجاند و بدیهی است که هرچه کشورها به همدیگر، نزدیکتر باشند اشتراکات و تشابهات بیشتری در سرنوشت بهداشتی آنان وجود دارد و لذا آگاهی از وضعیت بیماری های هر منطقه جغرافیایی، برای کشورهایی که در آن منطقه واقع شده اند از اهمیت بیشتری برخوردار میباشد.
شامل 40 صفحه word
دانلود تحقیق پزشکی جغرافیایی ایران