مقدمه:
برنامه ریزی درسی ومبانی آن جایگاه ویژه ای در امر آموزش و پرورش دارد. زیرا برنامه ریزی درسی شامل سلسله تصمیمات و اقدامات یاددهی- یادگیری به منظور ایجاد تغییرات «مطلوب» در رفتار یادگیرنده ها و ارزشیابی میزان تحقق این تغییرات میباشد. بعبارت دیگر، آن چه که مدرسه برای یادگیری یادگیرنده ها ونبل به هدفهای آموزشی طرح و اجرا میکند ونتایج حاصل را مورد ارزشیابی قرار میدهد، برنامه ریزی درسی را تشکیل میدهد.
برای درک عمیق و افزایش کارآیی برنامه ریزی درسی، بررسی وتجزیه وتحلیل مبانی آن ضروری است. مبانی برنامه ریزی درسی مربوط به «چرائی» و« علل فعالیتها و تجربیات یادگیری یادگیرنده ها در مدرسه میشود. ارزشها، سنتها، عوامل، عناصر، نیروها و فشارهائی که در فعالیتها وتجربیات یادگیری یادگیرنده ها اثر میگذارند وتعیین کننده عملکرد مدرسه میباشند. مبانی برنامه ریزی درسی را تشکیل میدهندم بدین جهت مطالعه برنامه ریزی درسی بدون آگاهی از مبانی آن یا «اجرا» بودن آن معنای محدود وناقص خواهد داشت.
بنابراین، بررسی مبانی واصول برنامه ریزی درسی به تمام مسئولان ودست اندرکاران آموزش وپرورش، بویژه برنامه ریزان ومعلمان کمک میکند تا وظائف ومسئولیتهای حرفه ای خود را در زمینه افزایش کیفی برنامه های درسی مدارس برای دستیابی به هدفهای آموزش و پرورش بطور مؤثرتر ومطلوبتر انجام دهید.
ماهیت برنامه ریزی درسی و مبانی آن:
1/1- مفهوم برنامة درسی: اصطلاح« برنامه درسی» در آموزش و پرورش تا کنون به منظورهای به اصطلاح برنامه درسی معادل واژه «Curriculum» انگلیسی است. از لحاظ معنای لغوی این واژه ریشه لاتینی(Currere) دارد وبمعنای دور، دوره تاریخی، زندگینامه یا مسابقه میباشد. بمعنی پیزی که از یک جا شروع میشود ودر یک جای دیگر خاتمه می یابد یا مقدار راهی که باید طی شود تا فرد به هدف برسد.
گوناگون به کار برده شده است. ومفهوم آن تغییرات وتحولات بسیاری را پذیرا بوده است. بطوریکه تا اوایل قرن بیستم. مفهوم برنامه درسی از چهار چوب محدود وسنتی که اساس ومحور کار آن باید شتنها موضوع درسی یعنی دست آوردها وتجارب اندوخته شد، علمی ودانش بشر باشد. تجاوز نمیکرد. از جمله مفهوم برنامه درسی بعنوان تعیین محتوای برنامه برای یک موضوع درسی خاص در یک پایه تحصیلی مشخص، یا تعیین محتوای برنامه موضوعات مختلف درسی در طول یک دوره تحصیلی، ویا در بعضی موارد برنامه درسی تنها فهرست هدفهای آموزشی وفهرست رئوس مطالب درسی که باید در مدارس تدریس شود را در بر میگرفت. در واقع آنچه برنامه درسی نامیده میشد، اصولاً منحصر به موضوع درسی از دست آوردها وتجارب اندوخته شده رشته های مختلف علمی ودانش بشر یا برنامه درسی موضوع محوری میگردید، بدون آنکه به امور دیگر از قبیل خصوصیات ونیازهای یادگیرنده ها در برنامه توجه لازم وکافی بشود چرا که به عقیده موضوع محوران ماهیت حقیقی انسان را تعقل وقدرت اندیشه او تشکیل میدهد، وعقلانیت خصیصه عام انسان است قطع نظر از جامعه وفرهنگی که انسان ها در آن نشو نها میکنند. پس به نظر آنها، وظیفه آموزش و پرورش وسرلوحه کاربردهای درسی مدارس، پرورش قره تعقل میباشد، که با اعتقاد به روانشناسی قوای ذهنی از طریق تمرین وورزش ذهنی در برنامه میتوان قوای عقلانی را پرورش داد. امر آشنائی است که هنوز بسیاری از یادگیرنده ها و حتی عده ای از معلمان چنین تصور محدودی از برنامه درسی ویادگیری دارند.
اما از اوایل قرن بیستم، از یک طرف تغییرات وتحولات در ماهیت داشتن به ویژه پژوهشها وپیشرفتهای علمی در زمینه روانشناسی و آموزش وپرورش، و آگاهی از ضرورت توجه به یادگیرنده لزوم پر قراری ارتباط میان دروس مدرسه با زندگی یادگیرنده )، از سوی دیگر تغییرات در شرایط اجتماعی وافزایش تقاضاهای زندگی اجتماعی از نقش مدرسه در جامعه، موجب شده اند که با در نظر گرفتن وبررسی این ارکان یا منابع اصلی یعنی دانش، یادگیرنده وجامعه که از طریق نمودار زیر نشان داده شده است، درباره مفهوم سنتی ومحدود برنامه درسی تغییرات واصطلاحات عمیق وگسترده ای بعمل آید.
تا آنجا که مفهوم جدید ووسیع برنامه درسی، علاوه بر موضوعات معاد و محتوای درسی مشتمل بر کلیه فعالیتهای یادگیری یادگیرنده ها، هدفهای آموزش، انواع وسایل آموزشی، روشهای یادگیری وشرایط اجرا برنامه شده است. بدین معنا آنچه که قبلاً برنامه درسی خوانده میشد، اکنون بعنوان جزئی از برنامه درسی بشمار می آید.
بنابراین با توجه به مطالب فوق میتوان بیان داشت که تعریف جدید برنامه درسی عبارت از: طرح کلیه فعالیتها وتجربیات یادگیری تحت راهنمائی مدرسه برای رشد، کمال وشایستگی فردی- اجتماعی یادگیرنده ها ورسیدن به هدفهای آموزشی میباشد.
با این تعریف، برنامه درسی به«چه» مدرسه است. هر آنچه مدرسه برای یادگیری یادگیرنده ها فراهم میکند، تا به نحو«مطلوب» رشد فردی- اجتماعی یادگیرنده ها تأمین شودوهدفهای آموزشی تحقق یابد، برنامه درسی را تشکیل میدهد.
از این رو، برنامه ریزان درسی ومعلمان طی چند دهه اخیر توجه خاصی به این پرسش داشته اند که چه موضوعات وموادی دردروس مختلف باید تدریس شود؟ به ویژه در جستجوی پاسخهای مناسبی برای پرسشهای زیر بوده اند:
الف- با چه هدفهائی برنامه درسی تهیه وتنظیم شود؟
ب- چه نوع مواد، محتوا، تجربیات یادگیری ووسائل آموزشی را میتوان برای تحقق یافتن این هدفها فراهم کرد؟
ج- با چه روش (روشهای) مؤثری میتوان این مواد، محتوا، تجربیات یادگیری ووسایل آموزشی را سازماندهی وتدریس کرد؟
د- با چه ظوابط و معیارهائی میتوان نتایج حاصل را ارزشیابی کرد؟
با قدری دقت به پرسشهای فوق میتوان استنباط کرد که برنامه درسی را نباید به عنوان یک موضوع ومحتوای غیر فعال مدرسه تلقی کرد. بلکه برنامه درسی از تصمیمات مربوط بهم تشکیل می یابد که لزوم مربوط ساختن عنصر محتوا با خصوصیات ونیازهای یادگیرنده ها وهمچنین تأثیرات متقابل یادگیرنده ها با سایر عناصر آنرا وجودی فعال وعلمی میسازد.
بر این اساس بسیاری از برنامه ریزان درسی معاصر، هنگام بحث وبررسی در زمینه برنامه درسی اصطلاح وسیع تر وجدیدتر« برنامه ریزی درسی» را ترجیح میدهند وسلسله فعالیتها ومراحل آنرا از تشگیل وترکیب عناصر اساسی زیر میدانند:
الف- انتخاب هدفها
ب- انتخاب مواد، محتویات، تجربیات و وسایل یادگیری
ج- انتخاب روش وسازماندهی مواد، محتویات، تجربیات وفعالیتهای یاددهی- یادگیری
د- انتخاب ظوابط ومعیارهای ارزشیابی
در حالیکه این عناصر اساسی برنامه ریزی درسی از نظم واولیت خاصی پیروی میکنند، ولی آنها روابط متقابلی با یکدیگر داشته وجریانی سهم وابسته اند، بطوریکه این عناصر اساسی تحت تأثیر وتأثر یکدیگرند وهر گونه تصمیم وتغییری در یکی از این عناصر میتواند روی سایر عناصر برنامه ریزی درسی اثر گذارد، این روابط نزدیک وهمبستگی متقابل عناصر اساسی برنامه ریزی درسی در نمودار زیر ترسیم شده است.
شامل 92 صفحه word
دانلود تحقیق مبانی برنامه ریزی درسی