در این تحقیق می خوانیم:
اگر کسى اعتقادى به حق و باطل نداشته باشد، اعتقادى به حق و تکلیف هم ندارد. حق و باطل، از مقولهى مسایل عقل نظرى و حق و تکلیف، از مقولهى مسایل عقل عملى است. مسایل عقل نظرى زیر بنا و شالودهى مسایل عقل عملى است. مسایل عقل نظرى بر محور «است» و «نیست» ومسایل عقل عملى بر محور «باید» و «نباید» مىچرخد. «است» و «نیست» هم به «هست» و «نیست» برمىگردد. تا چیزهایى نباشد و ذهن، تصورى برایش فراهم نشود و میان آنها به مقایسه و سنجش نپردازد، حکم به «است» برایش حاصل نمىشود و اما «نیست» عدم حکم است و به هر حال، تابع «است» مىباشد. (1) طبعا بحثحق و تکلیف، متفرع استبر بحثحق و باطل. تقابل حق و باطل، تقابل وجود و عدم یا تقابل بود و نبود و به عبارت دیگر، تقابل نقیضین است که نه با هم جمع و نه با هم رفع مىشوند. ولى حق و تکلیف، آنگونه که حق و باطل، از هم گریزانند، از هم گریزان نیستند و با یکدیگر تعارض ندارند. هر کجا حقى باشد، در مقابل آن، تکلیفى و هر کجا تکلیفى باشد، در مقابل آن، حقى است. اگر چنین نباشد، جعل حق یا تکلیف بیهوده است. اگر در نظام خانواده، شوهر مکلف است که به زن نفقه بدهد و به قانون: «عاشروهن بالمعروف» (2) با او حسن معاشرت داشته باشد، زن نیز حق نفقه وحسن معاشرت دارد. نه این حق، بدون آن تکلیف و نه این تکلیف، بدون آن حق، معنى و مصداقى پیدا مىکند، هر کدام بدون دیگرى، لغو و عبث و بیهوده است.
جالب این است که نوع افرادى که حقى پیدا مىکنند، تکلیفى هم دارند. اگر زن، حق نفقه و حسن معاشرت دارد، مکلف به تمکین است و اگر مرد، مکلف به انفاق و حسن معاشرت است، بر زن، حق تمکین دارد.
اگر زن فقط مکلف به تمکین و شوهر فقط محق باشد، عبث و لغو و بیهوده است; چنان که اگر مرد، فقط مکلف به انفاق وحسن معاشرت باشد وحق تمکین برایش اعتبار نشود، باز هم عبث و بیهوده است. نظام عدل و انصاف، اقتضا دارد که در اینگونه موارد، علاوه بر این که در برابر هر حقى، تکلیفى و در برابر هر تکلیفى، حقى است، هر مکلفى به اندازهى تکلیفش، محق و به اندازهى حقش، مکلف باشد.
البته چنین نیست که هر کس یا هر چیز محق باشد، مکلف هم باشد. کودکان تا به سن بلوغ نرسیدهاند داراى حقند، نه تکلیف. مگر اینکه بگوییم: بالقوه، مکلفند. بلکه براى مکلف بودن، بلوغ تنها کافى نیست. دیوانگان حقوقى دارند، ولى مکلف نیستند. اشخاص سفیه و آنهایى که رشد فکرى ندارند، برخى از تکالیف را ندارند; ولى در عین حال حقوقى دارند که باید ادا شود.
برای دانلود متن اصلی تحقیق به لینک زیر مراجعه کنید.
تحقیق آماده درس تفسیر موضوعی نهج البلاغه با عنوان حق و تکلیف در نهج البلاغه 9 صفحه word