نوع فایل: word
قابل ویرایش 220 صفحه
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A
رشته تاریخ گرایش تاریخ دوره اسلامی
چکیده:
تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان تبلور اندیشه های کمونیستی در ایران بود، که این اندیشه‌ها اخذ شده از همسایه شمالی ایران توسط روشنفکران و اعضای حزب توده آذربایجان بود. روشنفکران و آزادی‌خواهان آذربایجان در توری که شوروی برای بلعیدن ایران پهن کرده بود گرفتار شدند. هدف از تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان جدا کردن آذربایجان از ایران و الحاق آن به آذربایجان شوروی بود.
هدفی که شوروی از زمان تزار روسیه در جنگ‌های ایران و روس در زمان فتحعلیشاه دنبال می‌کرد و آن رسیدن به آب‌های گرم خلیج‌فارس و منابع نفت خاورمیانه بود. عامل داخلی که باعث پیروزی فرقه دموکرات در آذربایجان گردید وجود نظام ارباب رعیتی در این منطقه و ظلم و ستم بیش از حد مالکان و ژاندارم‌ها که بازوی قانونی مالکان بودند موجب گردید که روستاییان از عوامل فرقه حمایت کنند.
عواملی که باعث نابودی فرقه دموکرات شد یکی تضاد مذهبی و ایدئولوژیکی بود که رهبران فرقه با مردم مسلمان و علمای شیعه مذهب داشتند. عامل دیگر فشار آمریکا و انگلیس به شوروی برای خروج نیروهایش از ایران و دست کشیدن از دخالت در امور آذربایجان بود. همچنین می‌توان به عامل توافق قوام با شوروی در مورد امتیاز نفت شمال اشاره کرد که شوروی احساس کرد که منافع اش تأمین شده است و دیگر نیازی به درگیری با جامعه بین‌المللی بر سر مسئله آذربایجان ندارد.
مقدمه:
منطقه آذربایجان از زمان صفویان به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی عثمانی و از زمان قاجاریه با قدرت گرفتن تزار روسیه بارها مورد تهاجم این دو قدرت بوده است و هر کدام از این دو قدرت در مواردی قصد داشتند به این منطقه تسلط پیدا کنند. اهداف روسیه از زمان جنگ‌های ایران و روسیه مشخص شد که آن‌ها می‌خواستند به این منطقه تسلط پیدا کنند که تا حدودی موفق شدند بسیاری از مناطق شمال غرب ایران را تصرف کنند. بعد از آن تاریخ شوروی همیشه سعی می‌کرد برای نزدیک شدن به آب‌های گرم خلیج‌فارس و دریای عمان آذربایجان را تحت تسلط خود بگیرد. با آغاز جنگ دوم و اشغال ایران توسط نیروهای متفقین شوروی همان اهداف سلطه‌جویانه خود را دنبال می‌کرد. با حذف رضاشاه از قدرت، بسیاری از عوامل شوروی که در زندان بودند آزاد شدند و فعالیت دوباره ی خود را در قالب حزب توده آغاز کردند. بسیاری از رهبران حزب توده از عوامل شوروی بودند که فقط در پی منافع آن کشور بودند. شوروی برای نزدیک شدن به چاه‌های نفت خاورمیانه و تسلط بر خلیج‌فارس ایجاد فرقه دموکرات آذربایجان را در سرلوحه کار خود قرار داد .
منطقه مراغه به دلیل قرار داشتن آن در مسیر راه آهن که خلیج‌فارس را به شوروی متصل می‌کرد و بیشترین کمک‌های متفقین از طریق همین راه آهن در جنگ جهانی دوم به شوروی ارسال می‌شد که یکی از مهم‌ترین ایستگاه راه‌آهن در مراغه قرار دارد. راه دسترسی کردستان به تهران و یکی از راه‌هایی که شمال غربی ایران را به پایتخت متصل می‌کرد از شهر مراغه می‌گذشت. همچنین راهی که تبریز را به کردستان متصل می‌کرد و در جنگ جهانی دوم توسط روسها احداث شده بود و به جاده روس شهرت دارد از نزدیکی مراغه می‌گذشت. این راه‌ها بر اهمیت مراغه می‌افزود چرا که هر نیرویی برای عبور باید از این منطقه می‌گذشت و تسلط بر آن هم برای دولت و هم برای فرقه دموکرات مهم بود. درضمن مهم‌ترین پادگان اصلاح نژاد و پرورش اسب شمال غرب کشور در مراغه قرار داشت که اسب و قاطر سواره نظام آن موقع را تهیه می‌کرد. همچنین به دلیل کشاورزی بودن منطقه مراغه متعصب ترین و سخت‌ترین شیوه نظام ارباب رعیتی در این منطقه قرار داشت که مردم به علت ظلم و ستم مالکان در وضعیت بدی قرار داشتند. حمایت دهقانان از فرقه دموکرات نوعی عکس‌العمل در برابر مالکان بود و مردم کمتر با اصطلاحات کمونیستی سروکار داشتند و حمایت از فرقه دموکرات را نوعی قیام علیه مالکان و زمین‌داران می‌دانستند.
به دلیل اینکه متعصب ترین مالکان که هیچ رحم و انصافی نسبت به رعیت و کشاورزان قائل نبودند در مراغه وجود داشتند و همه روستاهای منطقه در دست مالکان بود. لذا تبلیغات حزب توده و فرقه دموکرات بر دهقانان اثر می‌گذاشت و باعث شد که کشاورزان بی زمین و کارگران که اغلب در زمین‌های کشاورزی به مالکان کار می‌کردند جذب حزب توده و فرقه دموکرات شوند در مراغه قبل اینکه فرقه دموکرات در 21 آذر 1324 بر آذربایجان مسلط شود تمامی اطراف مراغه و روستاهای آن را تحت کنترل خود درآورده و ژاندارمری عجب شیر اولین ژاندارمری بود که خلع سلاح شده بود .
اهمیت موضوع فرقه دموکرات مراغه در آن است که پژوهش و تحقیق خاصی در شهرهای آذربایجان در مورد جریان فرقه دموکرات کمتر انجام گرفته است. کتابها و بحث‌هایی که بیشتر جنبه عمومی دارد و کمتر به شهرهای آذربایجان پرداخته شده است. لذا برای شناساندن وضعیت مراغه در آن زمان یعنی بعد از جنگ جهانی دوم و در سالهای 25-1324 لازم دانستم تحقیقی هرچند مختصر انجام داده تا خدمتی جهت آگاهی خودم و دیگران انجام دهم.
البته در مسیر این تحقیق موانع و مشکلات زیادی وجود داشت که یکی از آن‌ها عدم وجود منابع کافی در مورد شهرستان مراغه و کشته شدن بیشتر اعضای فرقه دموکرات مراغه بعد از نابودی آن، که اگر زنده می‌ماندند می‌توانستند اطلاعات خوبی را ارائه دهند.
دوران تسلط یک ساله فرقه ی دموکرات در آذربایجان و به خصوص در منطقه مراغه گرچه کوتاه مدت است اما در آن نقاط شگرفی وجود دارد که نیاز بحث و تحقیق است. این پژوهش تا حد توان و در ابعاد منطقه مراغه با وجود کاستی‌های فراوان به آن پرداخته است.
در این تحقیق با وجود زمان کمی که در ارائه پایان‌نامه ی خود دارم سعی کرده‌ام که از جنبه‌های مختلف پیدایش فرقه دموکرات در مراغه و آذربایجان و عکس‌العمل مردم این منطقه و حوادث جانبی آن بپردازم. امیدوارم که این تحقیق بیانگر خواسته‌های علاقه‌مندان به تاریخ معاصر مراغه باشد و اگر کوتاهی و یا نقصی و اشتباهی در آن وجود داشته باشد اینجانب را از راهنمایی‌های خود بهره‌مند سازند .
فهرست مطالب:
فصل اول :
کلیات پژوهش
فصل دوم:
جنگ جهانی دوم و تاثیر آن در منطقه آذربایجان و شهر مراغه
فصل سوم:
حزب توده و اقدامات آن درمراغه
فصل چهارم:
ظهور و فروغ فرقه دموکرات آذربایجان
فصل پنجم:
فرقه دمکرات مراغه
فصل ششم:
شکست فرقه دمکرات در مراغه
ضمائم
منابع
منابع و مأخذ:
1 . آزادی غلامرضا ، 1379 ، یادی از به یادمانده ها ، تهران ، اوحدی ، چاپ اول .
2 . آبراهامیان یرواند ، 1377 ، ایران بین دو انقلاب ، کاظم فیروزمند ، حسن شمس آوری ، محسن مدیرشانه چی ، تهران ، مرکز ، چاپ چهاردهم 1389 .
3 . ارومیان علی ، دفتر خاطرات ، خطی ، که از جانب مسعود غلامیه به اینجانب ارائه شده است .
4 . جمعی ازپژوهشگران، 1387 ،حزب توده ازشکل گیری تافروپاشی(1368 ـ 1320)،جمعی از پژوهشگران موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، تهران ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، چاپ اول .
5 . حیدری اصغر ، 1381 ، طوفان در آذربایجان ، تبریز ، احرار ، چاپ اول .
6 . حسنلی جمیل ، 1383 ، فراز و فرود فرقه ی دموکرات آذربایجان به روایت اسناد محرمانه آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی ، منصور همامی ، تهران ، نی ، چاپ سوم 1386 .
7 . زربخت مرتضی ، 1382 ، خاطراتی از سازمان افسران حزب توده ی ایران ، تهران ، ققنوس ، چاپ اول .
8 . صدری منیژه ، نیکبخت رحیم ، 1384 ، پیدایش فرقه ی دموکرات آذربایجان به روایت اسناد و خاطرات منتشر نشده ، تهران ، نظر ، اول .
9 . غلامیه مسعود ، 1385 ، تاریخ مراغه به روایت تصویر ، تهران ، اوحدی ، اول .
10 . فرزاد شاهرخ ، 1385 ، در زندان رضاشاه ، تهران ، شیرین ، دوم .
11 . فرزاد شاهرخ، 1386، فرقه ی دموکرات آذربایجان از تخلیه تبریز تا مرگ پیشه وری،تهران ، اوحدی، اول .
12 . فرزاد شاهرخ ، 1385 ، 21 آذر 1324 ، تهران ، شیرین ، دوم .
13 . قهرمانیان صفر ، 1378 ، خاطرات صفر قهرمانیان در گفتگو با علی اشرف درویشیان، تهران ، چشمه ، چاپ هفتم پاییز 1390 .
14 . مروارید یونس ، 1372 ، مراغه « افرازه رود » تهران ، مولف ، چاپ دوم .
15 . ملازاده حمید، 1373،سیری درکوچه های خاطرات تبریز از شهریور 1360 ـ 1320 ، تبریز ، ارک ، اول .
16 . ملازاده حمید ، 1388 ، اطلاعات طبقه بندی شده حوادث آذربایجان (1325 ـ 1320) ، تبریز ، مهد آزادی ، اول .
17 . مقدم مراغه ای رحمت اله ، 1386 ، سالهای بحرانی نسل ما ، تهران ، علم ، اول .
18 . مصطفوی بناب سید حسین ، 1383 ، سرگذشت یک معلم ، تهران ، اوحدی ، اول .
19 . ملکی خلیل ، 1368 ، خاطرات سیاسی خلیل ملکی با مقدمه دکتر محمدعلی ( همایون ) کاتوزیان ، تهران ، شرکت سهامی انتشار ، اول .
20 . مرادی مراغه ای علی ، 1382 ، از زندان رضاخان تا صدر فرقه ی دموکرات ، تهران ، اوحدی ، اول .
21 . مرادی مراغه ای علی ، 1385 ، زندگی و زمانه محمد بی ریا به انضمام خاطرات سرلشگر درخشانی از فرقه ی دموکرات آذربایجان ، تهران ، اوحدی ، اول .
22 . نیکبخت رحیم ـ حیدری اصغر ، 1389 ، فرقه ی دموکرات سراب ، تهران ، کتابخانه ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ، اول .
23 . نیکبخت رحیم ، 1381 ، جنبش دانشجوئی تبریز به روایت اسناد و خاطرات ، تهران ، سوره مهر، اول .
24 . ناصحی ابراهیم ، 1384 ، غائله آذربایجان در رهگذر تاریخ و چهره پیشه وری در آینه فرقه دموکرات ، تبریز ، ستوده ، اول .
مصاحبه و گفتگو
1 . مصاحبه و گفتگوی مسعود غلامیه با بازماندگان مرحوم روح اله پیرنیا .
2 . مصاحبه ی تحقیق کننده ( یوسف ثقفی ) باصالح رسولی،متولد 1307،ساکن مراغه ،زمستان 1390.
3 . مصاحبه ی تحقیق کننده ( یوسف ثقفی ) با بایرامعلی نظری ، متولد 1310 ،ساکن مراغه ، زمستان 1390.
4 . مصاحبه ی تحقیق کننده ( یوسف ثقفی ) با علی اکبر بهبهانی ، مسن ترین درجه دار ارتش رضاشاه ، متولد 1302 ، ساکن مراغه ، بهار 1391 .
5 . مصاحبه ی تحقیق کننده ( یوسف ثقفی ) با اهالی خوشه مهر آقایان میراحمد موسوی تبار ، متولد 1310 ، محمد عبدالهی سن 106 سال ( خدمتکار سرلشگر حسن مقدم ).ابوالفضل افشار دبیر زبان انگلیسی ، زمستان 1390
روزنامه ها
1 . روزنامه آذربایجان ، انتشار 25 ـ 1324 .
2 . روزنامه اختر شمال ، انتشار 1325 .
3 . روزنامه اطلاعات ، انتشار 1324
پایان نامه ی بررسی حوادث مراغه در سالهای 1325-1324 در زمان فرقه ی دموکرات. doc