مقاله رشته روانشناسی با عنوان آسیب هاى روان شناختى اینترنت
انواع آسیبهاى فردى و روانشناختى
امروزه آسیبهاى فردى و روانشناختى اینترنت، از سابر خطرات آن بیشتر است. در بعد روان شناختى، اینترنت آسیبهاى جدى متعددى از جمله: هویت نامشخص، اضطراب، افسردگى و انزوا، اعتیاد به اینترنت و به خصوص اعتیاد به گپزنى (چت) را مىتواند براى کاربران به همراه داشته باشد؛ همچنان که فواید و مزایاى متعددى را نیز مىتواند براى او به ارمغان آورد.
شناخت واقعى و عملى نیازهاى نسل جوان امروز، مستلزم بررسى ابعاد مختلف عوامل تاءثیرگذار و اثرپذیرى از فنّاورى نوین ارتباطى است. متاسفانه بخش عمدهاى از مدیران و مسئولان و برنامهریزان و تصمیمسازان ما یا نمىخواهند و یا نمىتوانند به شناخت این فنّاورى بپردازند. اینترنت و رایانه نه تنها میزان و سطح اطلاعات نسل جوان را افزایش داده، بلکه بر تمایلات و گرایشات آنان نیز تاءثیر گذاشته است. نسلى که با اینترنت سر و کار دارند همین جوانانى هستند که در نهادهاى مختلف مشغول کارند. از اینرو برچسب منحرف و مانند آن زدن به چنین کاربرانى به هیچ عنوان روا نیست. اما در عین حال باید توجه داشت که این رسانه جهانى حاوى پیامها و پیامدهایى است که مىتواند شخصیت جوان و نوجوان را به سادگى تحت تاءثیر قرار دهد و به سمت و سویى خطرناک بکشاند. از این رو، جا دارد که با انجام تحقیقاتى وسیع در حوزه روانشناسى و جامعهشناسى اینترنت، مباحثى که در جوامع پیشرفته مهم و حیاتى قلمداد مىشوند، جامعه را از آفتهاى واقعى آنها مطلع، و در صورت امکان از برخى از آنها پیشگیرى کرد.
یکى از مسائل روانشناختى در باره اینترنت، هویت ناشناس کاربر است. هویت، واجد سه عنصر است: شخصى، فرهنگى و اجتماعى، که هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمى را ایفا مىکنند. در مقایسهها، هویت شخصى ویژگى بىهمتاى فرد را تشکیل مىدهد و هویت اجتماعى در پیوند با گروهها و اجتماعات مختلف قرار مى گیرد. اینترنت صحنه فرهنگى و اجتماعى است که فرد خود را درموقعیتهاى متنوع نقشها و سبکهاى زندگى قرار مى دهد. در این فضاى عمومى، مهارت فرهنگى جدیدى لازم است تا با تنظیمات نمادین بتوان بازى کرد. پایگاه شخصى نمونهاى مدرن است که چگونه کاربر اینترنت خود را براى مخاطبان جهانى معرفى مىکند. براى بیان افکار، احساسات، علایق و آراء از متن مناسب، گرافیک، صدا و فیلم استفاده مىشود. «میلر» اهمیت و پیوندهاى پایگاه شخصى را ذکر مىکند و مىگوید که: «به من بگو لینکهایت چیستند تا بگویم که چه شخصى هستى.»
دکتر محمد عطاران معتقد است که با امکانات و گزینههاى فراوانى که رسانههاى عمومى از جمله اینترنت در اختیار جوانان مىگذارند، آنان دائماً با محرکهاى جدید و انواع مختلف رفتار آشنا مىشوند. چنین فضایى هویت نامشخص و پیوسته متحولى را مى آفریند، خصوصا براى نسلى که در مقایسه با نسل قبل با محرکهاى فراوانى مواجه است. همچنین از طریق رسانههاى جمعى، افراد خط مفروض میان فضاى عمومى و خصوصى را تجدید سازمان مىکنند و این امکانى است که جوانان فعالانه از آن استفاده مىکنند.(1)
بحران هویت جوانان
جوان، به خصوص در دوران بلوغ که مرحله شکلگیرى هویت اوست و همواره به دنبال کشف ارزشها و درونى کردن آنها مىباشد، با اینترنت و حجم گسترده، حیرتانگیز و گوناگون اطلاعات مواجه مىشود و ناچار که در این دنیاى مجازى، هویت خویش را از طریق جستجو پیدا کند و بدینسان، ممکن است برخى و شاید تعداد زیادى از نوجوانان راه را در اینترنت گم کنند و دوران هویتیابى خویش را بیش از پیش با بحران سپرى کنند.
از سوى دیگر، گاهى برخى از ویژگىهاى شخصیتى مانند: سن، تحصیلات، محل سکونت و حتى جنسیت در اینترنت از بین مىرود؛ به عنوان نمونه، بسیارى از افرادى که در اتاقهاى چت مشغول گفتگو با یکدیگر مىباشند با مشخصاتى غیر واقعى ظاهر شده و از زبان شخصیتى دروغین که از خود ساختهاند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفى کردهاند، صحبت مىکنند و با این حال، چه تاءثیراتى که همین شخصیتهاى ناشناس بر یکدیگر دارند.
سوء استفاده جنسى
یکى دیگر از خطرات جدى اینترنت در دوران کنونى متوجه کودکان و نوجوانان است. از جمله این خطرات سوء استفاده جنسى از طریق اینترنت است. کودکان و نوجوانان به خصوص در جوامع پیشرفته که استفاده از اینترنت در خانه و مدرسه براى آنان میسر است، خاصه از طریق اتاقهاى چت و گپزنى مورد اغفال و سوء استفاده جنسى قرار مىگیرند. در مواردى کار اغفال کودکان توسط باند و تشکیلات برنامهریزىشده انجام مىشود که یکى از موارد آن در ایالت «کنتاکى» در آمریکا اتفاق افتاد. در آنجا یک بازرس پلیس موفق شد یک شبکه انتشار صور قبیحه کودکان را برچیند.(2)
بنا بر مطالعاتى که در غرب در این زمینه انجام گرفته است، اغلب نوجوانانى که مورد اغفال و سوء استفاده جنسى واقع مىشوند، زیر 18 سال سن دارند و در بیشتر موارد تصاویر تحریککنندهاى از طریق چت یا تلفن همراه برایشان ارسال، و سپس از آنها براى حضور فیزیکى در محل خاصى دعوت شده و بدین ترتیب فریب خورده و مورد تجاوز جنسى واقع مىشوند.(3) این مسئله در حال حاضر، به یکى از معضلات جدى در مغرب زمین مبدل شده است؛ چندان که غالب دانشمندان و سیاستگذاران بهاین امر بیش از پیش وقوف و توجه داشتهاند و مقالات، کتابها و همایشهاى متعددى در ارتباط با آن برگزار کردهاند؛ براى مثال، ده سال پس از تصویب کنوانسیون حقوق کودک توسط سازمان ملل در سال 1989م؛ یعنى در سال 1999م گردهمایى جهانى تحت عنوان «کارشناسى براى حمایت کودکان در برابر سوء استفاده جنسى از طریق اینترنت» برگزار گردید که منجر به صدور قطعنامهاى شد که در آن آمده است: «هر چه اینترنت بیشتر توسعه پیدا کند، کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار خواهند گرفت. فعالیتهاى مجرمانه مربوط به فحشاى کودکان و پورنوگرافى آنان، که از طریق اینترنت مورد سوءاستفاده واقع مىشوند، اکنون از مسائل حاد به شمار مىرود. اگر چه سودمندىهاى اینترنت از زیانهاى بالقوه آن بیشتر است، در عینحال نباید از شناخت خطرات آن، غفلت کرد. در صورتى که براى مقابله با این خطرات، اقدامى صورت نگیرد، تهدیدهاى سنگین آن بر کودکان باقى خواهد ماند و سبب بازدارى از کاربرد صحیح اینترنت در آینده خواهند شد».(4) نکته بسیار مهم آن است که چون اینترنت «جهانى» است، قواعد ناظر به آن نیز باید «بینالمللى» باشد و مبارزه با مفاسد اینترنت از جمله ترویج فحشاى کودکان، همتى جهانى طلب مىکند و نیازمند یک رویکرد استراتژیک جهانى و منحصر به فرد و مستلزم ضمانت اجرایى بینالمللى است.
بدینسان، پایگاههاى زیادى درباره با آثار مخرب اینترنت و به خصوص چت براى نوجوانان و جوانان و راههاى پیشگیرى از این آثار راهاندازى شده است که از جمله این پایگاهها عبارتاند از:
http://www.safekids.com/
http://www.safeteens.com/
http://www.cyberkids.com/kc/index.html
http://www.kidsworld.org/
http://www.kids-online.com/
http://www.kidssafenet.com/
حتى براى جستجوى مطمئن و متناسب با نوجوانان، موتورهاى جستجوى تخصصى مطمئن و فیلتردارى تاءسیس شدهاند که نمونههاى زیر از آن جملهاند:
http://www.ajkids.com/
http://www.yahooligans.com/
http://sunsite.berkeley.edu/KidsClick
http://cybersleuth-kids.com/
بنابراین، ضرورى است که پیش از شیوع چنین خطرات اینترنتى در بین نوجوانان جامعه ما، تدابیر امنیتى مناسبى اندیشیده شود و مفاهیم مبتنى بر فنّاورى ارتباطى روز و خطرات احتمالى و نحوه استفاده صحیح از آن توسط رسانههاى جمعى، براى نوجوانان کشور، به عنوان یک نیاز ضرورى و فورى قلمداد شده، آموزش داده شود. واقعیت این است که جامعه کاربران میلیونى اینترنت کشور در 10 سال آینده، امروز تعلیم مى بینند. هر اندازه این تعلیم، بر اساس درک بیشتر و توجه به قابلیتهاى کودکان استوار شده باشد، خطر آسیبپذیرى نوجوانان و جوانان کشور از فعالیتهاى مبتذل فرهنگى غرب از طریق فنّاورى روز، کاهش مىیابد و راه حضور صحیح و روشمند نوجوانان ایرانى در اینترنت هموارتر مىگردد.
اعتیاد به اینترنت
اعتیاد به اینترنت(5) یا استفاده بیش از حد از دیگر آسیبهاى فردى، و تا حدودى اجتماعى اینترنت است که گاهى از این بیمارى تحت عنوان اعتیاد مجازى(6) و مشهوتر از آن با عنوان «اختلال به اعتیاد اینترنت»(7) نام برده مى شود. اختلال اعتیاد به اینترنت یک پدیده بین رشتهاى است و علوم مختلف پزشکى، رایانهاى، جامعهشناسى، حقوق، اخلاق و روان شناسى هر یک از زوایاى مختلف این پدیده را مورد بررسى قرار دادهاند و در هر یک از این علوم مختلف نظریههایى براى این اختلال مطرح شده است. اما به رغم تحقیقات زیاد براى شناختن عوامل اصلى اعتیاد به اینترنت، ابهامات بسیارى در بین دانشمندان این حوزه وجود دارد.
ممکن است تا به حال چندین بار از طریق رسانههاى جمعى به ویژه تلویزیون، باخبر شده باشید که در آمریکا و برخى از جوامع پیشرفته، تعداد معتادان به اینترنت از اعتیاد به مواد مخدر، الکل و سایر چیزها بیشتر است. بنا بر یک گزارش، برخى از آمریکایىها تا جایى اعتیاد پیدا کردهاند که روزانه بیش از 18 ساعت از وقت خود را صرف اینترنت مىکنند، که این امر منجر به قبضهاى تلفن سرسامآور و عدمتوجه به خانواده مىشود. از این رو، اینترنت زندگى بسیارى از مردم را مختل کرده است. این بیمارى در آمریکا به قدرى فاجعهبار است که کلیساها، پیشوایان مذهبى با فریادهاى کمک خواهى زن و شوهر، یا یکى از آنها، براى رهایى از این نوع اعتیاد مواجه هستند و مؤسسههاى مشاورهاى مسیحى در حال تدوین مشاورههاى اعتیاد به اینترنت مىباشند.(8) تشخیص اعتیاد به اینترنت از مواردى است که بحثهاى زیادى درباره آن صورت گرفته است. سرپرست مرکز درمانى اعتیاد به الکل و مواد مخدر در دانشگاه استنفورد در این مورد مى گوید: «اگر فردى متوجه شد که قادر نیست یک روز را بدون استفاده از اینترنت سپرى کند، شکى نیست که این فرد به استفاده از اینترنت معتاد شده است».(9) البته حق این است که زمان به تنهایى نمىتواند معیار کامل و دقیقى براى تشخیص اعتیاد به اینترنت باشد؛ بلکه در کنار آن باید شاخصهاى دیگرى نظیر این که شخص استفاده کننده چه کسى است، در نظر گرفته شود، باید توجه شود. که آیا کاربر دانشجو و استاد دانشگاه است که هر روز براى تهیه برخى مطالب و آمارها به اینترنت مراجعه مىکند؟ آیا تاجرى است که هر روز چندین ساعت وقت خویش را صرف تجارت الکترونیکى مىکند؟ یا اینکه فردى است که عادت کرده است تا بخشى از وقت خویش را براى چت و گپزنى و ایجاد روابط اینترنتى سپرى کند؟ بى شک، در مورد اوّل و دوم به سختى مى توان برچسب معتاد اینترنتى را براى کاربران آن حرفه روا دانست. نکته قابل توجه اینکه بسیارى از مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در این مورد، مطالعات موردى است که تعمیم نتایج آن به همه شرایط و همه جوامع چندان آسان نیست. به همین جهت، معیار و نشانههاى گوناگونى در این باب مطرح شده است. از جلمه نشانههاى دیگر اعتیاد به اینترنت، موارد زیر را مىتوان یادآور شد، هرچند که این نشانهها به تنهایى نمىتوانند معیار مستقل و کاملى براى اعتیاد مجازى به شمار آیند:
کم بیرون رفتن از خانه، صرف زمان بسیار کوتاه براى وعدههاى غذایى، شکایت دیگران از صرف زمان طولانى در اینترنت، بررسى و سر زدن به صندوق الکترونیکى چندین مرتبه در روز، رفتن به سراغ اینترنت در مواقع تنهایى و خلوت و زمانى که کسى در خانه نیست.(10)
علت و ریشه اعتیاد به اینترنت از مباحثى داغى است که نظریهپردازان مختلفى را به خود مشغول کرده است و نظرات مختلفى دراین باره وجود دارد. دکتر «جان گروهول»(11) که گفته مىشود توسط وى تحقیقات وسیعى در این زمینه انجام گرفته است، معتقد است چیزى که باعث اعتیادآور شدن اینترنت گردیده، اجتماعى شدن(12) است. به عقیده گروهول جنبههایى از اینترنت که کاربران بیشترین وقت خود را در آنها سپرى مىکنند، با تعامل اجتماعى مرتبط است؛ به عنوان مثال، کاربران با انسانهاى همانند و دلخواه خود از طریق پست الکترونیکى، گروههاى مباحثه یا خبرى، چت، بازى آنلاین و مانند آن وارد تعامل اجتماعى مى شوند.
البته انسانها و مخصوصا جوانان ساعت ها وقت خویش را براى کتاب خواندن، تماشاى تلویزیون و مکالمه تلفنى مىکنند، و حتى گاهى از خانواده و دوستان و محیط خویش غافل مى شوند، ولى آیا مى توان گفت که آنها معتاد تلفن و تلویزیون هستند؟ البته نه. سرّ اختلاف اینترنت با دیگر رسانهها و خصیصه اعتیادزاى آن در این است که جوان هنگام کار با اینترنت به دنبال هویتیابى و تعامل اجتماعى است و این فرایند اجتماعى شدن است که آن را اعتیادآور مى سازد.(13)
دکتر کیمبرلى اس. یانگ(14) یکى دیگر از متخصصان و محققان مسائل اینترنت، ریشه فریبندگى و اعتیادآور بودن اینترنت را در مدلى تحت عنوان ACE به سه عامل پیوند مىدهد. این سه عامل عبارتند از:
گمنامى: آیا تا به حال اصطلاح «شما به اندازه رازهایتان نگران هستید» را شنیدهاید؟ مسئله اعتیاد به اینترنت نیز چنین است. نه از روى قبضهاى تلفن مى شود فهمید و نه کسى از کلیسا شما را در حال خروج از کتابفروشى مخصوص بزرگسالان خواهد دید. فقط کاربر و گیرنده پیام از این موضوع آگاهى دارند. کسى نمىتواند بفهمد شخصى که به اینترنت متصل است، مشغول چه کارى است.
راحتى و آسودگى: شما درخانه خود مىتوانید با نوک انگشتانتان با دنیا ارتباط داشته باشید. با چند ضربه انگشت مىتوانید داستانهاى عاشقانه، رابطه جنسى اینترنتى، بازىها و کتابهاى بزرگسالان و دیگر چیزها را به داخل خانه خود بیاورید.
گریز: دکتر یانگ مىنویسد: «اگر افراد در زندگى روزمره روز بدى داشته باشند، مىتوانند با مراجعه به اینترنت به تسکین و آسودگى برسند. بعضى از افراد معتاد، اینترنت را به عنوان یک مسکن و بعضى دیگر به عنوان آزاد شدن یکباره هورمون آدرنالین مىدانند. بالاتر از این شما در اینترنت مىتوانید هر چیزى یا شخصى باشید. شما مىتوانید وزنتان را کمتر بگویید، اگر چه سنگین وزن باشید. خود را مجرد معرفى کنید، اگر چه متاهل باشید. و شما مىتوانید یک زندگى تخیلى و خیالى داشته باشید. از این جهت، اینترنت مىتواند باعث گمراهى افراد شود.»(15) پیامدهاى اعتیاد به اینترنت و حتى کار زیاد با اینترنت که در حد اعتیاد نباشد، نتایج و پیامدهاى زیانبخشى براى فرد و جامعه در پى داشته و آسیب هاى شدید جسمانى، مالى، خانوادگى، اجتماعى و روانى را به همراه دارد. یکى از پیامدهاى فردى و اجتماعى اعتیاد و کار زیاد با اینترنت، انزوا و کنارهگیرى اجتماعى است.
پوتنام(16) (1991م) معتقد است که در طى 35 سال گذشته کاهش چشمگیرى در ارتباطات اجتماعى افراد در آمریکا رخ داده است. مردم کمتر به راءىگیرى و کلیسا مى روند، به ندرت موضوعات سیاسى را با همسایهها در میان گذاشته یا عضویت گروههاى دواطلبانه را قبول مىکنند، مهمانى شام کمترى دارند و کمتر به منظورهاى اجتماعى دور هم جمع مىشوند. این موضوع پیامدهاى عمدهاى براى جامعه و فرد دارد؛ زیرا وقتى مردم از نظر اجتماعى درگیر باشند، سالمتر و خوشبختتر زندگى مىکنند.(17)
از دیگر پیامدهاى اعتیاد اینترنتى مشکلات خانوادگى و تاءثیر آن بر روى روابط زناشویى، والدین و فرزندان است. امروزه اصطلاح «بیوه اینترنتى»(18) براى همسر معتاد به اینترنت اطلاق مى شود. آمار نشان مىدهد که اعتیاد به اینترنت ممکن است به فروپاشى خانواده و طلاق منجر شود. شاید باور کردن اینکه شخصى همسر خود را فقط به علت ارتباط با فرد دیگر در اینترنت ترک مىکند، براى کسانى که به اینترنت اعتیاد پیدا نکردهاند، وحشتناک به نظر برسد؛ ولى این مسئله هر روز در دنیاى اینترنت اتفاق مىافتد.
دکتر یانگ معتقد است که اگر چه زمانْ تنها عامل تعیین کننده در تعریف اعتیاد به اینترنت نیست، ولى عموما معتادان بین 40 تا 80 درصد از وقت خود را با جلساتى که ممکن است هر کدام حتى تا 20 ساعت طول بکشد، صرف مىکنند و این کار باعث مى شود اختلالاتى در میزان و زمان خواب کاربر به وجود آید. در موارد شدید حتى قرصهاى کافئین براى تسهیل زمان طولانىترى در اینترنت بودن مصرف مىشود. این اختلال، خستگى بیش از اندازه در بدن ایجاد مىکند که کارکرد درسى و شغلى را تحث تاءثیر قرار مى دهد و ممکن است نظام ایمنى بدن را ضعیف کند و فرد آسیبپذیرى بیشترى به بیمارىها پیدا کند. افزون بر این، به علت عدم ورزش و حرکات مناسب، مشکلات عصبهاى مچ و درد پشت، چشمدرد و مانند آن به وجود مى آید.
و ...
در فرمت ورد
در 29 صفحه
قابل ویرایش
مقاله رشته روانشناسی با عنوان آسیب هاى روان شناختى اینترنت