این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 200 صفحه می باشد.
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A) گرایش: جامعه شناسی
چکیده
یکی از مهم ترین و حساس ترین دوران زندگی که در شکل گیری اعتقادات و نگرش های پایدار فرد مؤثر است ، دوران ابتدایی و دبستان محسوب می گردد . اهمّیّت آموزش و انتقال مفاهیم دینی خصوصاً نماز که به عنوان با ارزش ترین نماد هر مکتب و دین محسوب می گردد ، بر هیچ کس پوشیده نیست ، لذا با توجه به حساسیت موضوع و کاستی هایی که در برخی از مدارس دیده می شد پژوهشی در راستای الگویابی و بررسی راهکارهای خلاقانه ی آموزش مفاهیم و باورهای دینی (نماز) ضروری بود . این پژوهش که با روش کتابخانه ای و توصیفی صورت پذیرفته درصدد کنکاش در روش های خلاقانه ی آموزش نماز در مدارس است . بخش اعظم اطلاعات مورد نظر نگارنده به روش کتابخانه ای و جستجو در نتایج یافته های مکتوب دیگران صورت گرفته و به منظور تکمیل و تأیید اطلاعات نیز با روش مصاحبه از کارشناسان تعلیم و تربیت دینی جنبه های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفته است . بر اساس یافته های اصلی پژوهش هر چند نظام فعلی آموزش نماز در مدارس ، روش هایی کارآمد را به لحاظ ایجاد بصیرت و بینش در دانش آموزان به کار برده ، اما کوتاهی در اجرا و عملیاتی کردن روش های غیر مستقیم و خلاقانه می تواند ضربه های جبران ناپذیری را درآینده بر نگرش و باورهای دانش آموزان ایجاد کند . طبق یافته های پرسشنامه ای که از 30 نفر از متخصصان تعلیم و تربیت صورت گرفته است ، مهم ترین و بارزترین موضوع و راهکار ارائه شده ، استفاده از روش های غیرمستقیم ، مثل فیلم ، داستان ، کارتون، CD های کامپیوتری و... ذکر شده است . هرچند اکثریت مطلق مصاحبه شوندگان ( 29 نفر ) وضعیت فعلی آموزش نماز در مدارس را نامناسب و بدون کیفیت ارزیابی نموده و معتقدند ، باید تحولی جدی در نظام آموزش دینی و تعمیق باورهای دینی کودکان دبستانی ایجاد نمود ، امّا با توجه به یافته های پژوهش حاضر پیشنهاد می شود ، که با نزدیک نمودن ارتباط خانواده ها با مدرسه و برنامه ریزی آموزش خلاقانه برای دبیران محترم ، جهت پرورش خلاقیت وتفکّر در دانش آموزان ، وضعیت فعلی را می توان بسیار مطلوب تر و مفیدتر ساخت .
مقدمه
انقلاب اسلامی ایران در جهان به عنوان انقلابی فرهنگی و مبتنی بر اصول و اعتقادات مذهبی شناخته می شود . اگر مروری بر کارنامه نظام تربیتی در سطح وسیع بیندازیم ، به وضوح می توانیم کاستی های فراوانی را در سطوح مختلف فرهنگ دینی نسل دوم و سوم مشاهده نماییم . علی رغم کوشش های فراوان در جهت احیای فرهنگ ناب اسلامی در زوایایی مختلف آن چنانکه شایسته این مفهوم و بایسته توجه و اهتمام بوده است ؛ مورد عنایت وسیع و زیر بنایی که دارای عمق باشد ، واقع نشده است . بدون شک فلسفه ی آموزش و پرورش ما مبتنی بر منطق احکام و شعائر اسلامی در نظر گرفته شده و این مهم هیچگاه میسر نمی گردد ، مگر آن که زیر بناهای این فرهنگ اصیل را به صورت اصولی و صحیح منتقل و انتقال آن را از اوایل دوران کودکی در اذهان و افکار احاد مردم جای داد . یکی از مهم ترین دستگاه های فرهنگ ساز که از قدرت فوق العاده ای برخوردار است ، نهاد آموزش و پرورش می باشد . پوشش کامل نظام آموزشی کشور در هر نقطه و تداوم برخوردهای آموزشی و فکری در مدت طولانی حضور فرزندانمان در مدارس ، قدرت این نهاد آموزشی را در ساخت و تغییر نگرش و فرهنگ دانش آموزان بسیار قدرتمند ساخته است . محقق دراین پایان نامه سعی داشته با بررسی دقیق روش های آموزش ، مفاهیم دینی را با روش های مناسب و روز آمد و در جهت تعمیق و تقویت باورهای دینی به آن بپردازد ، به طوری که فرد با بصیرت و بینش آگاهانه بتواند خلاقانه و متفکرانه ارزش های دینی صحیح را پذیرا و در مواجه با سیل تهاجمات فرهنگی که ممکن است ، در صدد بی ریشه ساختن و سست نمودن پایه های دینی نوجوانـان باشد ، استفاده نماید . در طول سال های طولانی که از تثبیت انقلاب اسلامی ایران می گذرد ، راه ها و روش های بسیاری به منظور ترویج فرهنگ نماز خوانی به عنوان ابتدایی ترین و در عین حال مهم ترین وظیفه دینی مسلمانان به کار گرفته شده است . اما چیزی که در طول این سال ها بر مبلغان و مسئولان امر به اثبات رسیده ، این موضوع است که استفاده از هنر آموزش صحیح و موثر به نحوی که فعل مورد نظر با اختیار و اراده ی تام و علاقه به انجام رسد ، ثبات و کارایی بیشتری خواهد داشت . موضوع بینش و بصیرت موضوعی تازه محسوب نمی گردد و روان شناسان بسیاری در خصوص این مفهوم نظریات مختلفی ارائه داده اند . امّا موضوعی که برای ما از اهمّیّت خاصی برخوردار است آن است ، که بینش دینی با توجه به سیل تهاجمات فرهنگی و تنوع ارتباطات جمعی باید به نحوی شکل یابد ، که دارای ثبات و پایداری باشد . نماز به عنوان نماد دینی و گرایش سیاسی – اجتماعی فرد محسوب می گردد . از میان عبادت های اسلامی احکام مربوط به نماز بسیار زیاد است ، به نحوی که چهار هزار حکم برای آن آمده است . ( ادیب حاج باقری ، 1380) در دو کتاب معتبر وسایل الشیعه و مستدرک الوسائل شصت هزار روایت است که بیست هزار آن مربوط به نماز است ، یک سوم روایات فقهی مربوط به نماز و مقدمات آن است . پیامبر اکرم (ص ) دعوت به نماز را از خانواده خود آغاز نموده ، تولّد و مرگ انسان با نماز پیوند خورده و در قرآن و احادیث ائمه(ع) نه به خواندن نماز ، که به اقامه آن تاکید زیادی شده است . به طور کل اهمیت دادن به ارزش های معنوی دینی همچون نماز و آموزش آن ، جهت تربیت نسلی فرهیخته که مزیّن به ارزش های معنوی باشند ، از اهم برنامه های مجریان مسائل فرهنگی جهت تربیت کودکان است . امروزه با توجه به آن که تربیت دینی و نماز یکی از ارکان و مصوبه های آموزش و پرورش کشور است ، اما احساس می شود عـلاقه به نماز کاهش یافته و مسـاجد به نحـو مطلوب مـورد استفاده جوانان قرار نمی گیرد . ( باقریان ، 1376 )
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده
مقدمه
فصل اول : کلیات
1-1 بیان مسئله 2
1-2 اهمیت و ضرورت موضوع 3
1-3 اهداف تحقیق 5
1-4 سوال های تحقیق 5
1-5 فرضیات تحقیق 6
1-6 تعاریف نظری و عملیاتی تحقیق 7
1-7 محدودیت های تحقیق 10
فصل دوم : پیشینه ی تحقیق
2-1 مقدمه 12
2-2 تاریخچه ی باورهای دینی 13
2-3 ادیان و نگاه آنها به نماز و نیایش 19
2-3-1 نماز در آیین زرتشت 20
2-3-2 نماز در آیین یهود 22
2-3-3 نماز در آیین مسیحیت 24
2-3-4 نماز در آیین مقدّس اسلام 25
2-4 تربیت دینی در دوران کودکی و نوجوانی 28
2-5تربیت دینی در دوره ی ابتدایی 31
2-5-1نقش توجه به نیاز های کودکان در تربیت دینی 32
2-5-2نقش آموزش خلاق در تربیت دینی کودک 33
2-5-3نقش انگیزش در تربیت دینی کودک 33
2-5-4نقش محبت و ایمنی در تربیت دینی کودک 34
2-5-5نقش فرا دهنده در تربیت دینی کودک 34
2-5-6نقش محیط آموزشی در تربیت دینی کودک 35
2-5-7نقش تفکر در تربیت دینی کودک 35
2-5-8نقش روان شناسی رشد در تربیت دینی کودک 38
2-5-8-أ. رشد و تکامل بدنی 39
2-5-8-ب. رشد و تکامل گویایی 41
2-5-8-ج. رشد و تکامل عقلی 42
2-5-8-د. رشد و تکامل اخلاقی 43
2-5-8-ه. تفاوت های جنسی و ویژگی های مختلف آن ها 46
2-5-8-و. ویژگی های دختران در سنین ابتدایی 48
2-5-9نقش بصیرت گرایی در تربیت دینی کودک 51
2-6تربیت بصیرت گرا 52
2-7مفهوم بصیرت گرایی 54
2-7-أ.توانایی فهم زندگی (فهم وتشخیص) 55
2-7-ب.نقد زندگی (تمییز وداوری) 55
2-7-ج.تصمیم برای زندگی (تصمیم گیری) 56
2-8طبقات و حوزه های یادگیری در رویکرد بصیرت گرا 57
2-8-أ. حوزه ی درک مفاهیم 58
2-8-أ.1- فهم 58
2-8-أ.2- تعقل 59
2-8-أ.3- دانش 59
2-8-أ.4-تفکر منطقی 59
2-8-ب.حوزه ی کسب مهارت 60
2-8-ج. حوزه ی به کار گیری مفاهیم ومهارت ها 60
2-8-د. حوزه ی تحلیل نقادانه وسازمان دهی افکار 61
2-8-ه. یادگیری ، ارتباط حوزه های چهارگانه با هم 62
2-9بصیرت ، توانایی تشخیص و تمییز توانایی تصمیم گیری 63
2-10راه برد های تعلیم وتربیت بصیرت گرا 64
2-10-1 فرایند محوری 64
2-10-2 دانش آموز محوری 64
2-10-3معلم ، مدیر یادگیری و الگوی رفتار 65
2-10-4 رد رویکرد ذهن گرا 65
2-10-5اهمیت طراز تحول شناختی شاگردان در حوزه ی مفاهیم دینی 66
2-10-6 ارزشیابی کیفی و مستمر 67
2-11 گام های آموزشی در تعلیم وتربیت دینی کودکان 68
2-11-أ.گام اول 68
2-11-ب.گام دوم 68
2-11-ج.گام سوم 69
2-11-د.گام چهارم 69
2-11-ه.گام پنجم 70
2-11-و.گام ششم 70
2-11-ز.گام آخر 70
2-12آموزش خلاق 71
2-12-1تفکّر 74
2-12-2تفکّر خلاق 79
2-12-3اصول آموزش خلاق 82
2-12-3-أ.اصل بازی 82
2-12-3-ب.اصل شادی و لذت 82
2-12-3-ج.اصل سادگی 82
2-12-3-د.اصل آموختن در آزادی 82
2-12-3-ه.اصل کنجکاوی 83
2-12-3-و.اصل ایمنی 83
2-12-3ز.اصل اندیشه سازی 83
2-12-3-ح.اصل خلاقیّت 84
2-12-3-ت.اصل همیاری با آموزگار 84
2-13مفهوم خلاقیت 85
2-13-1دیدگاه های مختلف در خصوص خلاقیّت 88
2-13-2 اهمّیّت و ضرورت پرورش خلاقیّت 93
2-13-3رشد و پرورش خلاقیّت در کودکان 94
2-13-4الگوی پیشنهادی خلاقیّت آموزی در دبستان 97
2-13-4-أ.روش مستقیم 97
2-13-4-ب.روش غیر مستقیم آموزش خلاقیت 98
2-13-4-ب.1 آموزش خلاق 98
2-13-4-ب.2آمیختن عمق درس با هنر 98
2-13-4-ب.3آموزش های اجتماعی 98
2-13-4-ب.4 ایجاد فضای خنده و بازی در جریان آموزش 99
2-13-4-ب.5 آمیختن آموزش با محرّک بدنی 99
2-13-4-ب.6 پذیرش تخیلات کودکان 100
2-13-4-ب.7 آموزش فن آوری و روش های حل مسأله 100
2-13-4ویژگی ها و صفات افراد خلاق 104
2-14فهم رفتار دانش آموزان در نظام اجتماعی آموزش و پرورش 109
2-14-1 رفتار اثربخش ، کار آمد و تاثیر گذار 113
2-14-1-أ.اثربخشی 114
2-14-1-ب.کارآمدی 114
2-14-1-ج. تأثیر گذار 115
2-15آموزش وروابط نقش ها 115
2-16 نظریه ها و تئوری های مرتبط با موضوع 117
2-16-أ. نظریه ی پیاژه 117
2-16-ب.نظریه ی هارمز 120
2-16-ج. نظریه ی گلدمن 121
2-16-د.نظریه ی فلور 123
2-16-د.1 اصل توجه انتخابی 123
2-16-د.2 اصل ادراک انتخابی 124
2-16-د.3 اصل یادآوری انتخابی 124
2-16-د.4 اصل کنش انتخابی 124
2-16-ه.نظریه ی هاولند 125
2-16-و.نظریه تأثیر نگرش بر رفتار 127
2-17رابطه ی یادگیری با ایمان وعمل 129
2-17.أ ایمان ، عمل یا بصیرت 131
2-17.ب ارزشیابی یادگیری یا ارزشیابی ایمان وعمل 132
2-18آموزه هایی در تعلیم وتربیت دینی خلاق با رویکرد بصیرت گرایی 132
2-18-أ.اصل اول:تعلیم وتربیت برای کمال 132
2-18-ب.اصل دوم: تعلیم وتربیت برای زندگی فردی واجتماعی 133
2-18-ج. اصل سوم: تعلیم وتربیت برای تحول جامعه 133
2-18-د. اصل چهارم:انتخاب روش های تربیتی 134
2-18-ه. اصل پنجم:اهمیت تفکر خلاق 135
2-18-و. اصل ششم:جایگاه والای معلم 135
2-18-ز. اصل هفتم:معلم هدایتگر 135
2-18-ح. اصل هشتم:اهمیت رابطه ی معلم و شاگرد 136
2-18-ت.اصل نهم:برقراری تعادل میان ذهنیت و عینیت گرایی 136
2-18-ی. اصل دهم:محوریت کودک در تربیت دینی ابتدایی 137
2-19نتایج و مطالعات و تحقیقات داخلی مرتبط با موضوع 138
2-20نتایج مطالعات و تحقیقات خارجی مرتبط با موضوع 145
فصل سوم :روش تحقیق و مراحل اجرای تحقیق
3-1روش تحقیق 148
3-2 ابزار جمع آوری اطلاعات و تحلیل داده ها 149
3-3 شیوه اجرا و انجام پژوهش 149
فصل چهارم : یافته ها وتجزیه و تحلیل آن ها
4-1تعلیم وتربیت باورهای دینی (نماز) در مدارس ابتدایی 152
4-1-أ.ارتباط و نزدیکی با مبانی اعتقادی 155
4-1-ب.ایجاد انگیزه و گرایش درونی 155
4-1-ج.تقویت تفکر و معرفت دینی (بصیرت) 155
4-2نقش مدارس در آموزش نماز به کودکان 156
4-2-أ.ایجاد شور واشتیاق 156
4-2-ب.ارائه ی الگوهای دینی 156
4-2-ج.نقش ایجاد معرفت وشناخت 157
4-2-د.نقش نهادینه کردن فرهنگ نماز 157
4-2-ه.نقش ساخت نگرش مثبت در کودکان 158
4-2-و.نقش جهت دهی اخلاقی 159
4-3رابطه ی خلاقیت با رشد و تقویت باورهای دینی (نماز) 160
4-4رابطه ی نماز و خلاقیت در مدارس ابتدایی 165
4-4-أ.توصیف اطلاعات مصاحبه ای 169
4-4-ب.اطلاعات عمومی پاسخگویان و مصاحبه شوندگان 171
جدول (4-1) 173
جدول (4-2) 174
جدول (4-3) 175
جدول(4-4) 176
جدول(4-5) 177
4-4-ج.تجزیه وتحلیل یافته ها 178
4-4-د.تحلیل اطلاعات استخراج شده 181
فصل پنجم : نتیجه گیری
5-1خلاصه ی تحقیق 184
5-2نتیجه گیری 185
5-2-أ.نتایج یافته های کتابخانه ای 185
5-2-ب. نتایج یافته های مصاحبه ای 190
پیشنهادات 192
منابع و مأخذ: 194
چکیده ی انگلیسی
پایان نامه بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویکرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) در دانش آموزان دبستانی
