دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
این فایل در قالب ورد وقابل ویرایش در 108 صفحه می باشد.
فهرست مطالب:
مقدمه............................. 1
هنرومعماری دوران قاجار............ 10
موقعیت مکانی امامزاده زید......... 17
سلسله نسبت امامزاده زید........... 25
بقعه امامزاده زید وهنرهای تزئینی آن 28
نوع بهره برداری از بقعه امامزاده زید 40
شرح حال آصف الدوله (بانی حرم وگنبد امامزاده زید) 41
موقعیت مکانی امامزاده یحیی........ 55
سلسله نسب امامزاده یحیی........... 56
نوع بهره برداری از بقعه امامزاده یحیی 67
طرح حفاظتی امامزاده زید........... 68
ضوابط طرح حریم حفاظتی منطقه بازار تهران 69
پیشنهادات حفاظتی و مرمتی.......... 73
تصاویر............................ 76
فهرست منابع....................... 114
مقدمه
ظهور اسلام در آغاز قرن هفتم میلادی بنیاد بسیاری از کشورهای کهن ومتمدن در آن زمان را دگرگون ساخت و قدرت ونفوذ آن در ترکستان غربی وپنجاب از یک طرف واسپانیا از طرف دیگر گسترش یافت. به این ترتیب با پیدایش تغییرات اساسی در سرزمینهای مذکور،هنر وتمدن کهن آسیا، شمال آفریقا وحتی بخشی از اروپا دگرگون شد وشالوده هنرهای اسلامی که ترکیبی از هنر حکومتهای مغلوب (مانند ساسانیان وحکومت بیزانس) با فرهنگ اسلامی بود،شکل گرفت[1].
بدین وسیله از خلیج بنگال تا کرانه اقیانوس اطلس هنری با کیفیتی خاص به دست ملتها واقوام تحت سلطه اسلام پدیدار شد که دیدی خاص داشت وآن اعتقاد به اصول ومبانی وتعالیم اسلام مانند توحید ومبارزه با شرک بود. بنابراین هنرمندان از سنتهای گذشته قسمتهایی را پسندیده و مورد استفاده مجدد قرارداده اند که حتی الامکان وابسته به دیانت بوده و شیوه های هنری آن مغایرو متناقض با بیش و اعتقاد جدیدآنان نباشد. در این میان خصیصه ها و ویژگیهای هنری ایران زمین می توانست بیشتر از دیگر هنرها جوابگوی این نیاز باشد و با آن هماهنگی معنوی بیابد.
تشکیل هنر اسلامی تقریبا، با روی کار آمدن سلسله اموی در سال 41 هجری مصادف بود و این امر با انتقال مرکز خلافت از مدینه به دمشق بی ارتباط نبوده تغییر مرکز حکومت، مسلمانان را مستقیما با هنر بیگانه یعنی هنر ایران و رودم آشنا کرد و از همین زمان بود که هنر دوره بنی امیه، که التقاطی از هنر سرزمینهای همجوار بود، راه تازه ای در پیش گرفت[2].
هنر اموی بر اثر رویارویی دین و دولت جدید مسلمانان با سنتهای خاور نزدیک پدید آمده در واقع تمدن امویان در عین حال که تازه بود، سنتی وکهن نیز بود تازه از این نظر که در پی قالب های فکری،دیوانی وفرهنگی متناسب با مردم، اندیشه های جدید ونگرش های نوبود: وسنتی از این حیث که در جهان مفتوحه خود به دنبال این قالبها می گشت. امویان با گزینش الگوهای خود،نه تنها آنها را به روشی خلاق در هم آمیختند بلکه بتدریج آنها را بهبود هم بخشیدند شالوده ای محکم برای تحولات آینده جهان اسلام پدید آوردند. امویان با تختگاهشان دردمشق و لشکرکشیهای متعدد علیه بیزانس، بهتر از هر حکومت دیگر با گذشته مسیحی خاور نزدیک آشنا بودند ونیز می دانستند که حکمرانان امپراتوری وسیعی هستند ؛ و بخش شرقی امپراتوری آنها یعنی ایران و آسیای مرکزی، بیشترین غنائم را دراختیار آنها قراردادند ودیدگاهی از روشنترین نمودها وتاثیرات هنری جهانی جدید ودلفریب را پیش روی آنها گشودند[3].
در دوره امویان در زمینه احداث بناهای مذهبی و غیرمذهبی فعالیت قابل توجهی صورت گرفت؛ ازجمله میتوان به بناهای قبه الصخره، مسجد جامع دمشق، قصرالعمره و کاخ المشتی اشاره کرد که از شاهکارهای معماری اوایل اسلام به حساب می آیند.
منع صورت پردازی و تصویر سازی در آغاز ظهور اسلام موجب رکورد هنر نقاشی در کشورهای تحت تسلط حکومت اسلامی شد. و از این رو تزئینات ونقوش به شکلهای خطی، هندسی وانتزاعی بدل شد. از سوی دیگر اقوام عرب خودعموما بیابانگرد و چادرنشین بودند و لذا سابقه وسبکی در معماری و دیگر هنرهای اصلی نداشتند وهنرشان منحصر بود به نساجی و حصیربافی وساخت بت های مختلفی در هیات جانوران.اما بعدها بود که ضرورت ساخت مکان عبادت مسلمین و برپایی مساجد باعث شکل گیری هنر معماری اسلامی شد که تجلی آن را در طیف مختلفی از مساجد دوره های اسلامی شاهد هستیم.
بناهای اسلامی پیوند نزدیکی با نحوه عبادات روزانه مسلمانان دارد. رواج نماز جماعت نیاز به مکان بزرگی برای اجتماع مسلمین داشت. این مکانها در آغاز خانه های ساده ای بودند که با شاخ وبرگ نخل پوشیده شده بود.اما با پیشرفت وفتوحات مسلمین در سده های نخستین ضرورت ساخت بناهای عظیمی که گویای عظمت آیین جدید مسلمین باشد. ضرورت یافت[4].
آندره گدار هنر معماری دوره را این چنین توصیف می کند: «معماری اسلام در حالی شروع به کار کرد که فاقد هر گونه علم واطلاع وسابقه باستانی درهنر معماری بود به عبارت بهتر، کاررا با دست خالی شروع کرد. اسلام هنگامی که اداره امور امپراتوری وسیع خود را به دست گرفت می بایست خواهی نخواهی به تمام نیازمندیها پاسخ می داد. ساخت بنا هم یکی از آنها بود. بنابراین هر چه از عوامل ومصالح معماری در اطراف خود یافت به کار گرفت ، بدون آنکه نظری نسبت به انتخاب آنها داشته باشد و بدون آنکه اقتضای انتخاب کردن وجود داشته باشد یا بخواهد انتخاب کند. در مرحله اول تمام اقسام طاق را همچون طاق سوری،رومی، بیزانسی و ایرانی را مورد استفاده قرار دارد وستونها وجزرها،آجر وسنگ مرمر، موزائیک،نقاشی ،حجاری وتمام طرق ساختمان وتزئین را که در کشورهای مفتوحه معمول بود، به کار برد. در آغاز کارفقط فرمان می داد و سفارش می کردولی در چگونگی کار مداخله نمی کرد. اما کمی بعد در راه تربیت وتکامل کارپیشرفت کرد وطولی نکشید که در آنچه از دیگران تقلید کرده بود تجدید نظر کرد و آنهایی را که با ماهیت ومقتضای او سازگاری نداشت وغریب می نمود و یا با سلیقه اش منطق نبود، حذف کرد و درواقع از کسوت سازنده به کسوت معمار ارتفاع یافت[5].
به طور کلی بناهای دوره اسلامی را میتوان به دو گروه عمده تقسیم کرد:
1-بناهای مذهبی. شامل مساجد، آرامگاهها، مدارس، حسینیه ها،تکایا ومصلی ها
2-بناهای غیرمذهبی شامل پلها، کاخها، کاروانسراها ، حمامها، بازارها ، قلعه و آب انبارها
هنر اسلامی بیشتر به ابنیه ای مانند مساجد، عبادتگاهها،زیارتگاه ها و امامزاده ها می پرداخت. مرکز هر آبادی وجمعیتی مسجد بود که در اطراف آن مراکز و اماکن ضروری، تعلیماتی ،عام المنفعه ،تشریفاتی وسپس بازار و خانه ها قرار می گرفتند.
د رمعماری مذهبی ومساجد از آنجاییکه تزیینات تصویری که جنبه ای از بت پرستی به شمار می آمد، باعث توجه شدید به تزئینات انتزاعی شد. به زودی این خود ارزش خاصی پیدا کرد و آن اینکه تعمق بیشتری را فراهم آورد، که به همین دلیل قابهای تزئینی که کمی از سطح زمین بالاتر بودند اهمیت بسیاری یافتند و بنابراین در ارتفاع مناسبی واقع شدند که در دید مردمی که روی زمین می نشستند قرا رگیرد. چه این تزئینات از لحاظ معماری زیبا باشد و چه از لحاظ عملی هدف آنها یکی است و عبارت است از حل کردن موضوع برای توده های حجیم و جایگزین کردن آن تصاویر واقعی با واقعیتی که کمتر ملموس است وشکل آنها حتی موقع اجرا هم تغییر می کند. این کار بوسیله تکرار واحدهای مختلف به طور غیر معین صورت می گیرد، ستون ها- طاقگان ها، سلولهای کندویی سقف (مقرنس) و به خصوص اشکال گوناگون تزئینات کاربردی: گل وگیاهی ،مهندسی وکتیبه ای . اینکه استاد کاری که این تزئینات را پدید آورده از هم در آمیختن رنگها، مواد، بافتها و دور نمایه های طرحها واقعا لذت می برد.چندان مورد بحث نیست، لکن تزئینات اسلامی مفهومی بیش از این دارند. هر کدام از سه گروهی که ذکر شدند: گل وگیاهی، هندسه ای وکتیبه ای ابعاد عمیق تری دارند[6].
تنوعهای بی پایانی که استادکاران اسلامی توانستند در نگاره های گل وگیاهی به کار گیرند وکلمه آرابسک[7]را وارد زبانهای اروپایی کردند، خودگویای غنای خلقت خداوند است و اغلب هم به عنوان اشاره ای نمادین به بهشت وخداوند تعبیر می شوند. تزئینات هندسی سطوح و نقوشی را درلایه های مختلف به نمایش میگذارند که ورای قابی که آنها را محصور کرده ، ادامه می یابند واین در هر دو صورت اشاره ای آشکار به بی کرانگی است. بالاخره تزئینات کتیبه ای که در مساجد وامامزاده ها یافت می شوند صریحا وآشکارا توجهی به مضامین مذهبی دارند که اینها شامل آیاتی از قرآن و احادیث مختلف می باشند[8].
در سال 133 هجری قمری با آغاز حکومت عباسیان در عراق پایتخت سابق ساسانیان، یک شیوه کاملا ایرانی بوجود آمد وهنرهای مختلف این عصر با الهام از عناصر دوره ساسانی شکل تازه ای به خود گرفت.
ایجاد شهر دایره ای شکل بغداد و مسجد سامره را میتوان الهام گرفته ازمعماری شهرهاترا ومعماری ساسانی دانست. در همین زمان سلسله های مستقل و ملی مانند طاهریان، صفاریان وسامانیان درایران تاسیس گردید که در آفرینش هنرهای سنتهای هنری گذشته ایران را تجدید کردند، در این دوران هنرهای تزئینی درخشش تازه ای یافت؛ به نحوی که در دوره های بعد هنرمندان در سال 133 هجری قمری با اغاز حکومت عباسیان در عراق ، پایتخت سابق ساسانیان، یک شیوه کاملا ایرانی بوجود آمد وهنرهای مختلف این عصر با الهام از عناصر دوره ساسانی شکل تازه ای به خود گرفت.
ایجاد شهر دایره ای شکل بغداد و مسجد سامره را میتوان الهام گرفته از معماری شهرها تر او معماری ساسانی دانست. در همین زمان سلسله های مستقل و ملی مانند طاهریان، صفاریان و سامانیان در ایران تاسیس گردید که در آفرینش هنرهای سنتهای ، هنری گذشته ایران را تجدید کردند.در این دوران هنرهای تزئینی درخشش تازه ای یافت، به نحوی که در دوره های بعد هنرمندان از آنها الهام گرفتند[9].
در نیمه اول قرن پنجم هجری در ایران حکومت سلجوقیان تاسیس شد که حدود 150 سال دوام یافت.این دوره معماری و هنرهای وابسته به آن مانند آجرکاری وگچبری نیز با الهام از معماری عصر پیش از اسلام به شکوفایی رسید. در این دوره حتی اشیا نسبتا بی ارزش هم که برای عامه مردم تولید می شد از کیفیت بالایی برخودار بود[10].
در اوایل قرن هفتم هجری، هجوم مغولان ، بسیرای از کشورهای اسلامی از جمله ایران را به ویرانی کشید، ولی دیری نگذشت هک مغولان فرهنگ و سنن ملل مغلوب را پذیرفتند وحتی حامی هنر وهنرمندان اسلامی شدند
با تاسیس سلسله ایلخانیان در ایران بزودی مراکز حکومت آنان مانند تبریزی، بغداد ،سلطانیه واصفهان محل اجتماع هنرمندان شد و بناهای مذهبی و غیر مذهبی متعددی در قسمتهای مختلف ایران با تزئینات بسیار برجسته گچبری و آجرکاری بناشد. در اواسط قرن هشتم هجری، حمله تیمور بار دیگر شهرها و مراکز اسلامی را به ویرانی کشید، ولی دوباره شهرها آباد شد و سمرقند وبخارا پایتخت تیموریان گردید و بابناهای متعدد مذهبی وغیرمذهبی آراسته شد. در تزئینات این بناها از کاشیکاری معرق، که بهترین نمونه کاشیکاری می باشد، استفاده شده است. در اوایل قرن دهم هجری صفویان در ایران به حکومت رسیدند و به ترتیب شهرهای تبریز، قزوین واصفهان را به پایتختی برگزیدند.در این زمان هنرهای مختلف بویژه معماری شکوه و زیبایی خاص یافت و بناهای مختلف این دوره با تزئینات متنوع کاشیکاری- که بتدریج جایگزین آجرکاری و گچکاری دوره های قبل گردیده بود-آراسته شد. از قرن چهاردهم هجری به بعد، معماری وتزئینات به شیوه دوره های قبل ادامه نیافت و تزئینات جدید جایگزین معماری سنتی گردید[11].
از آنجائیکه دو بنای مورد بحث ومطالعه مجموعه تحقیقی حاضر، یعنی امامزاده های زید و یحیی متعلق به دوران قاجار می باشند، قبل از بررسی دو امامزاده مذکور به شرح ویژگیهای هنر و معماری دوران قاجار پرداخته می شود.
