مقدمه
موطن اولیه عسلک پنبه مناطق حاره آفریقا، جنوب شرقی آسیا و کشورهای هند و پاکستان است. در این نقاط به زراعتهای توتون، تنباکو و پنبه آسیب فراوان وارد می آورد. عسلک برگ پنبه برای اولین بار در سال 1323 در اطراف کرمان جمع آوری شده و در همان سالها در نقاط پنبه خیز فارس و کرمان انتشار داشته است. در سال 1327 تراکم و افزایش جمعیت این آفت در گرمسار بحد بسیار زیادی رسیده و در آنسال اغلب مزارع پنبه به این آفت مبتلا بوده اند. در سالهای اخیر مساحت زیر کشت این قبیل محصولات زراعی و توزیع فرآورده های آنها در سطح کشور افزایش یافته، درنتیجه دامنه انتشار و تراکم جمعیت آفت نیز بالا رفته است و خسارت کیفی آفت بعلت آغشته شدن الیاف به شیره های مترشحه از آفت بحدی بوده است که در صدور قسمتی از پنبه های تولیدی بخارج از کشور و همچنین در مصرف داخلی آن اشکالاتی ایجاد نموده است. پس همانطور که ملاحظه می کنید این آفت دیرزمانی است که سطح قابل ملاحظه ای از پنبه کاریهای کشور را مورد هجوم خود قرار داده و به اقتصاد کشور صدمات جبران ناپذیری وارد نموده است. لذا برخورد جدی و اصولی با این آفت می تواند از بروز صدمات بیشتر جلوگیری نماید.
صدمات عسلک برگ پنبه
در سالهای اخیر عسلک پنبه در مناطق مهم پنبه خیز ایران و برخی از مناطق کشت جالیز حالت طغیانی پیدا نموده و اکنون از مهمترین آفات پنبه و جالیز بشمار می آید.
1-در مزارع پنبه آلوده، جمعیت آفت در شرایط جوی مساعد بسرعت بالا می رود و بر اثر مکیدن شیره نباتی، محصول پنبه را نامرغوب کرده و مقدار عملکرد آنرا در واحد سطح «هکتار» بطور قابل ملاحظه ای کاهش می دهد.
2-همراه با ورود عضو مکنده حشره به بافت برگها مقداری از آنزیمهای حشره وارد بافت برگها می گردد. آشکار است که این آنزیمها دارای اثرات مضری در فیزیولوژی گیاه بوده که به تدریج موجب خشک شدن و مرگ برگها و بوته ها می گردد.
3-بر اثر ترشح مقدار زیادی شیره از حشره و برگهای مورد حمله سطح روئی و زیری برگها با این شیره آغشته می گردند این شیره علاوه بر اینکه موجب بسته شدن استوماتها و مختل شدن فعالیتهای حیاتی برگ می گردد محل مناسبی برای رشد بعضی از قارچها گردیده در اینصورت سطح برگ منظره سیاه رنگی بخود گرفته و بدون شک این چنین برگهائی قادر بانجام اعمال حیاتی نبوده و بالطبع موجب تقلیل رشد بوته می گردند.
4-شیره مترشحه از برگها و حشره بتدریج باعث آلودگی الیاف می گردند. این آلودگی کیفیت الیاف را از نظر ارزش نساجی پایین می آورد. این محصول آلوده به شیره مقدار قابل ملاحظه ای خاک و خاشاک بخود جذب کرده و کیفیت پنبه را بیشتر پایین می آورد.
مقصود از شرح فوق اینستکه آلودگی این آفت در مزارع پنبه موجب ریزش مقدار قابل ملاحظه ای از غنچه و گل و قوزه های کوچک می گردد، رشد قوزه های بزرگ را متوقف و درنتیجه از نظر کمی و کیفی آسیب زیادی می رساند.
مناطق انتشار آفت در ایران و جهان
این حشره در سواحل خلیج فارس، استانهای سیستان و بلوچستان، خوزستان، جنوب خراسان، مناطق پنبه خیز فارس و کرمان و پاره ای از نقاط گرمسیر استان مرکزی و همچنین گرمسار و گرگان و گنبد انتشار دارد.
در کشورهای دیگر عسلک پنبه در قاره آفریقا، جنوب و جنوب شرقی آسیا، خاور نزدیک، مناطق گرمسیر خاورمیانه، سواحل دریای مدیترانه و دریای سیاه دیده شده است.
مشخصات ظاهری آفت
حشره بالدار: حشره بالدار خیلی ریز و درای افراد نر و ماده است. اندازه حشره نزدیک به یک میلیمتر می رسد. عرض بدن با بالهای باز حدود 5/2 میلیمتر است.
رنگ اصلی بدن زرد لیموئی ولی بدلیل پوشیده شدن سطح بالها و بدن از گرد مومی سفیدرنگ رنگ ظاهری حشره سفید به نظر می رسد. چشمها قرمز رنگ و بدو قسمت تقسیم شده است. شاخکها 7 مفصلی و رنگ آن زرد لیموئی است.
بالها شبیه هم بوده و حشره بالدار بوسیله خرطوم شیره نباتی را می مکد.
تخم
اندازه تخم میلیمتر و شکل آن بیضوی تخم مرغی شکل دارای دنبال کوتاهی است که در نسج برگ فرو می رود و تخم را از قسمت پهن آن ببرگ میچسباند.
رنگ تخم تازه زرد رنگ و به تدریج در مرحله رشد و نمو قهوه ای و نوک آن تیره می شود.
مراحل لاروی
لارو نوزاد به محض خروج از تخم تا ظهور حشره بالدار 3 مرحله لاروی و یک مرحله شفیرگی را طی می کند.
الف) لارو نوزاد یا لاروسن 1
لارو نوزاد خیلی ریز است و با ذره بین به خوبی دیده می شود. شکل آن بیضی کشیده و رنگش زرد روشن است. 3 جفت پا دارد. لارو نوزاد خرطوم دارد و پس از تعویض جلد به لارو سن 2 تبدیل می شود.
ب) لارو سن 2
اندازه لارو سن 2 ریز، نسبتاً مسطح و شکل آن بیضی کشیده است. رنگ لارو کمی سبز و یا مایل به زرد است. قسمت پشت و حاشیه بدن پوشیده از مواد مومی است. در انتهای بدن یک جفت مژه بلند دارد. شاخک ها تغییر یافته و کوتاه است. پاها نیز خیلی کوتاه شده و بند ندارد. در این مرحله از زندگی حشره معمولاً بی حرکت است و مانند شپشک های سپردار بوسیله خرطوم، شیره بافت های گیاه را می مکد و پس از تعویض جلد به لار سن 2 تبدیل میشود.
ج) لاروسن 3
علائم ظاهری بدن لاروسن 3 شباهت به لاروسن 2 دارد. با این تفاوت که اندازه بدن بزرگتر و میزان تغذیه آن به مراتب بیشتر است. این لارو پس از تعویض جلد «پوسته لاروی» به شفیره «نمف یا پوپاریوم»، تبدیل می شود.
پوسته های لاروی عسلک پنبه در پشت برگ گیاه میزبان دیده می شود و معمولاً جدا از لارو قرار دارند.
شفیره یا پویاریوم
در اولین مرحله از زندگی حشره بی حرکت بوده و معمولاً تغذیه نمی کند. اندازه بدن شفیره نزدیک به یک میلیمتر می رسد. شکل آن بیضی کشیده و کمی محدب است و حلقه آخر شکم آن منتهی به دو عدد مو می باشد. رنگ شفیره سفید مایل به زرد است. پوست شفیره کمی شفاف است و اندامهای داخل بدن شفیره به رنگ زرد از روی پوست نمایان است. شفیره هائیکه رنگ سیاه دارند آلوده به لارو زنبور پارازیت می باشند.
گیاهان میزبان
در ایران نشو و نمای عسلک پنبه تا کنون در عده ای از گیاهان زراعی و هرز و بسیاری از نباتات زینتی دیده شده است. مهمترین گیاهان زراعی مورد حمله به ترتیب عبارتند از:
انواع و ارقام مختلف جالیز (خیار، خربزه، هندوانه و کدو)، تنباکو، کرچک، پنبه، کنجد، گوجه فرنگی، سیب زمینی، گلرنگ، لوبیا، کنف، بامیه، سویا، آفتاب گردان، بادنجان و از درختان میوه نیز نمونه های آفت در پشت برگ درختان مو اطراف تهران در آبان ماه سال 1347 دیده شده است.
وضعیت نشو و نمای آفت
تخم حشره در حرارت کمتر از 5/12 درجه سانتیگراد تفریخ نمی شوند. مدت نشو و نمای تخم در بهار و پائیز 8-22 روز و در تابستان 4-8 روز است دوره رشد و نمو لارو در اوائل بهار و پائیز حداکثر تا 50 روز و در تابستان
7-1 روز طول می کشد. دوره نشو و نمای یک نسل کامل عسلک پنبه از ابتدای تخم گذاری تا ظهور حشره بالدار در تابستان حدود 17 روز، در پائیز تا 30 روز و در نسلهای اول بهار و اواخر پائیز گاهی متجاوز از 60 روز هم می‌رسد.
حشرات بالدار ماده در تابستان معمولاً ظرف 2-3 هفته و در بهار و پائیز طی مدت 3-6 هفته تخم می گذارند. در تابستان حشره بالدار بفاصله 2-3 روز پس از خروج از شفیره تخم می ریزد. در بهار و پائیز که هوا ملایم است ممکن است تخمگذاری تا مدت 3 هفته بعد از ظهور حشره بالدار هم دیده شود.
مدت زندگی حشره بالدار نر کوتاهتر از حشره بالدار ماده است. تخمگذاری حشره ماده انفرادی است و چون حشرات بالدار به صورت دسته جمعی در پشت برگ گیاه میزبان دیده می شوند تخمها را نزدیک بهم و یا پراکنده میگذارند. حشره بالدار ماده به طور متوسط در طول زندگی خود 200 عدد و حداکثر 300 عدد تخم می گذارد.
حشرات ماده از نور مستقیم گریزانند. معمولاً در پشت برگها جمع شده و تخم می گذارند و برگچه های جوان، جوانه های شاخه زا و اندامهای رویشی تازه گیاه را جهت تخمگذاری ترجیح می دهد.
در حرارتهای بالاتر از 30 درجه سانتیگراد که رطوبت نسبی هوا نیز متجاوز از 60 درصد برسد بر فعالیت حشره ماده و میزان تخم گذاری آن افزوده میشود. گرمای زیاد توام با کاهش رطوبت نسبی هوا برای نشو و نمای حشره مناسب نیست در صورتیکه گرما از 45 درجه سانتیگراد تجاوز نماید، حشره کامل تلف شده و تخم حشره معمولاً در مجاورت هوا فاسد می شود.
وزش بادهای گرم بهاره و تابستانه تلفات سنگینی به لاروهای نوزاد و همچنین لاروهای سنین بالاتر و شفیره وارد می آورد.
وضعیت نشو و نمای آفت در مناطق مختلف کشور
1-در محلهائیکه زمستانهای سرد و یا طولانی دارند عسلک پنبه دیده نمی شود.
2-در حاشیه ساحلی خلیج فارس و دریای عمان رشد و نمو عسلک پنبه بصورت تخم، لارو، شفیره، حشره بالدار روی گیاهان میزبان زراعی و هرز بدون وقفه در سراسر سال ادامه دارد و تنها در زمستان دوره زندگی آفت بر اثر کاهش درجه حرارت هوا طولانی می گردد.
3-در مناطق پنبه خیز جنوب کشور عسلک پنبه از اواخر پائیز تا اواخر زمستان بصورت لاروهای سنین 2 و 3 و همچنین شفیره و حشره کامل در گیاهان میزبان در حال نمو، زمستان گذرانی می کنند و در اواخر زمستان و اوائل بهار که متوسط درجه حرارت شبانه روز به 21 درجه سانتیگراد و بالاتر می رسد نشو و نمای لاروها تکمیل می شود. در این موقع حشرات کامل نیز بتدریج از شفیره ها خارج شده و شروع به فعالیت می نمایند. در درجه حرارت 20-25 درجه سانتیگراد فعالیت حشره زیاد می شود. در حرارت 30 درجه سانتیگراد و بالاتر بر سرعت نشو و نمای آن افزوده می شود و قدرت صدمات آفت در گیاه میزبان شدید می گردد. در این مناطق آفت همه ساله خصوصیات تهاجمی و طغیانی دارد و در صورت رعایت به زراعی در پنبه کاریها طغیان آن برطرف می گردد.
4-در مناطق مرکزی و حاشیه کویر و همچنین گرگان و گنبد عسلک پنبه به شرح زیر زمستان‌گذرانی می نماید:
در بوته های پنبه و گیاهان میزبان دیگری که در زمستان خشک هستند، عسلک پنبه در پشت برگهای ریخته شده در سطح خاک به صورت شفیره زمستان گذرانی می کند. در اواخر اسفند و یا اولئل بهار حشرات کامل عسلک به جالیز و سایر گیاهان هرز زراعی میزبان منتقل می شود و پس از نشو و نما و تکامل برروی آنها در زراعت پنبه ظاهر می گردد.
عوامل کنترل کننده طغیان آفت:
عسلک پنبه استراحت حقیقی (دیاپوز) ندارد. حشره بالدار دور پرواز نیست. اثر فعالیت دشمنان طبیعی در تلفات آفت ضعیف است و از طغیان آفت جلوگیری نمیکند. آزادی حمل و نقل و خرید و فروش محصولات صیفی و سبزی و نباتات زینتی در سطح کشور میتواند نمونه های آفت را بهمه جا منتشر کند. در این زمینه از طریق سمپاشی و یا ضد عفونی فرآورده های آلوده نمیتوان جلو انتشار آفت را گرفت. عوامل کنترل کننده آفت، تغییرات جوی و رعایت اصول بهزراعی است و اینک به مهمترین آنها اشاره میشود:
الف-کاهش درصد رطوبت نسبی هوا توام با وزش بادهای گرم در فاصله ماههای خرداد و تیر در مناطق پنبه خیز جنوب ایران.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 27 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله عسلک برگ پنبه
